AtmA hi ‘samaguNaparyAya.n dravyam’ iti vachanAt j~nAnen sah hInAdhikatvarahitatven pariNatatvAttatparimANaH, j~nAna.n tu j~neyaniShThatvAddAhyaniShThadahanavattatparimANa.n; j~neya.n tu lokAlokavibhAgavibhaktAnantaparyAyamAlikAlIDhasvarUpasUchitA vichChedotpAdadhrauvyA ShaDdravyI vyavahAreN sarvagatamityupadishati — AdA NANapamANa.n j~nAnen sah hInAdhikatvAbhAvAdAtmA j~nAnapramANo bhavati . tathAhi — ‘samaguNaparyAya.n dravya.n bhavati’ iti vachanAdvartamAnamanuShyabhave vartamAnamanuShya- paryAyapramANaH, tathaiv manuShyaparyAyapradeshavartij~nAnaguNapramANashcha pratyakSheN dR^ishyate yathAyamAtmA, tathA nishchayataH sarvadaivAvyAbAdhAkShayasukhAdyanantaguNAdhArabhUto yo.asau kevalaj~nAnaguNastatpramANo.ayamAtmA . NANa.n NeyappamANamuddiTTha.n dAhyaniShThadahanavat j~nAna.n j~neyapramANamuddiShTa.n kathitam . Neya.n loyAloya.n j~neya.n lokA- ab, AtmAkA j~nAnapramANapanA aur j~nAnakA sarvagatapanA udyot karate hai.n : —
anvayArtha : — [AtmA ] AtmA [j~nAnapramANa.n ] j~nAn pramAN hai; [j~nAna.n ] j~nAn [j~neyapramANa.n ] j~ney pramAN [uddiShTa.n ] kahA gayA hai . [j~neya.n lokAloka.n ] j~ney lokAlok hai [tasmAt ] isaliye [j~nAna.n tu ] j~nAn [sarvagata.n ] sarvagat – sarva vyApak hai ..23..
TIkA : — ‘samaguNaparyAya.n dravya.n (guN -paryAye.n arthAt yugapad sarvaguN aur paryAye.n hI dravya hai)’ is vachanake anusAr AtmA j~nAnase hInAdhikatArahitarUpase pariNamit honeke kAraN j~nAnapramAN hai, aur j~nAn 1j~neyaniShTha honese, dAhyaniShTha 2 dahanakI bhA.Nti, j~ney pramAN hai . j~ney to lok aur alokake vibhAgase 3vibhakta, 4ananta paryAyamAlAse Ali.ngit svarUpase sUchit ( – pragaT, j~nAn), nAshavAn dikhAI detA huA bhI dhruv aisA ShaTdravya -samUh, arthAt sab kuCh hai .
jIvadravya j~nAnapramAN bhAkhyu.n, j~nAn j~neyapramAN Che; ne j~ney lokAlok, tethI sarvagat e j~nAn Che.23.
40pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
1. j~neyaniShTha = j~neyo.nkA avalamban karanevAlA; j~neyome.n tatpar . 2. dahan = jalAnA; agni .
3. vibhakta = vibhAgavAlA . (ShaTdravyo.nke samUhame.n lok -alokarUp do vibhAg hai.n) .
4. ananta paryAye.n dravyako Ali.ngit karatI hai (dravyame.n hotI hai.n) aise svarUpavAlA dravya j~nAt hotA hai .