ಇನ್ದ್ರಿಯಜ್ಞಾನಂ ನಾಮ ಉಪದೇಶಾನ್ತಃಕರಣೇನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ವಿರೂಪಕಾರಣತ್ವೇನೋಪಲಬ್ಧಿಸಂಸ್ಕಾರಾದೀನ್ ಪದಾರ್ಥೇಷು ಕಾಲಾನ್ತರಿತರಾಮರಾವಣಾದಿಷು ಸ್ವಭಾವಾನ್ತರಿತಭೂತಾದಿಷು ತಥೈವಾತಿಸೂಕ್ಷ್ಮೇಷು ಪರಚೇತೋವೃತ್ತಿ- ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣ್ವಾದಿಷು ಚ ನ ಪ್ರವರ್ತತೇ . ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ಚೇತ್ . ಇನ್ದ್ರಿಯಾಣಾಂ ಸ್ಥೂಲವಿಷಯತ್ವಾತ್, ತಥೈವ ಮೂರ್ತವಿಷಯತ್ವಾಚ್ಚ . ತತಃ ಕಾರಣಾದಿನ್ದ್ರಿಯಜ್ಞಾನೇನ ಸರ್ವಜ್ಞೋ ನ ಭವತಿ . ತತ ಏವ ಚಾತೀನ್ದ್ರಿಯಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ರಾಗಾದಿವಿಕಲ್ಪರಹಿತಂ ಸ್ವಸಂವೇದನಜ್ಞಾನಂ ವಿಹಾಯ ಪಞ್ಚೇನ್ದ್ರಿಯಸುಖಸಾಧನಭೂತೇನ್ದ್ರಿಯಜ್ಞಾನೇ ನಾನಾಮನೋರಥವಿಕಲ್ಪ- ಜಾಲರೂಪೇ ಮಾನಸಜ್ಞಾನೇ ಚ ಯೇ ರತಿಂ ಕುರ್ವನ್ತಿ ತೇ ಸರ್ವಜ್ಞಪದಂ ನ ಲಭನ್ತೇ ಇತಿ ಸೂತ್ರಾಭಿಪ್ರಾಯಃ ..೪೦.. ಲಕ್ಷಣ (-ಯಥೋಕ್ತಸ್ವರೂಪ, ಊ ಪರ ಕಹಾ ಗಯಾ ಜೈಸಾ) ೧ಗ್ರಾಹ್ಯಗ್ರಾಹಕಸಮ್ಬನ್ಧಕಾ ಅಸಂಭವ ಹೈ .
ಭಾವಾರ್ಥ : — ಇನ್ದ್ರಿಯೋಂಕೇ ಸಾಥ ಪದಾರ್ಥಕಾ (ಅರ್ಥಾತ್ ವಿಷಯೀಕೇ ಸಾಥ ವಿಷಯಕಾ) ಸನ್ನಿಕರ್ಷ ಸಮ್ಬನ್ಧ ಹೋ ತಭೀ (ಅವಗ್ರಹ -ಈಹಾ -ಅವಾಯ -ಧಾರಣಾರೂಪ ಕ್ರಮಸೇ) ಇನ್ದ್ರಿಯ ಜ್ಞಾನ ಪದಾರ್ಥಕೋ ಜಾನ ಸಕತಾ ಹೈ . ನಷ್ಟ ಔರ ಅನುತ್ಪನ್ನ ಪದಾರ್ಥೋಂಕೇ ಸಾಥ ಇನ್ದ್ರಿಯೋಂಕಾ ಸನ್ನಿಕರ್ಷ -ಸಮ್ಬನ್ಧ ನ ಹೋನೇಸೇ ಇನ್ದ್ರಿಯ ಜ್ಞಾನ ಉನ್ಹೇಂ ನಹೀಂ ಜಾನ ಸಕತಾ . ಇಸಲಿಯೇ ಇನ್ದ್ರಿಯಜ್ಞಾನ ಹೀನ ಹೈ, ಹೇಯ ಹೈ ..೪೦..
ಅಬ, ಐಸಾ ಸ್ಪಷ್ಟ ಕರತೇ ಹೈಂ ಕಿ ಅತೀನ್ದ್ರಿಯ ಜ್ಞಾನಕೇ ಲಿಯೇ ಜೋ ಜೋ ಕಹಾ ಜಾತಾ ಹೈ ವಹ (ಸಬ) ಸಂಭವ ಹೈ : —
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಅಪ್ರದೇಶಂ ] ಜೋ ಜ್ಞಾನ ಅಪ್ರದೇಶಕೋ, [ಸಪ್ರದೇಶಂ ] ಸಪ್ರದೇಶಕೋ, [ಮೂರ್ತಂ ] ಮೂರ್ತಕೋ, [ಅಮೂರ್ತಃ ಚ ] ಔರ ಅಮೂರ್ತಕೋ ತಥಾ [ಅಜಾತಂ ] ಅನುತ್ಪನ್ನ [ಚ ] ಔರ [ಪ್ರಲಯಂಗತಂ ] ನಷ್ಟ [ಪರ್ಯಾಯಂ ] ಪರ್ಯಾಯಕೋ [ಜಾನಾತಿ ] ಜಾನತಾ ಹೈ, [ತತ್ ಜ್ಞಾನಂ ] ವಹ ಜ್ಞಾನ [ಅತೀನ್ದ್ರಿಯಂ ] ಅತೀನ್ದ್ರಿಯ [ಭಣಿತಮ್ ] ಕಹಾ ಗಯಾ ಹೈ ..೪೧..
ಟೀಕಾ : — ಇನ್ದ್ರಿಯಜ್ಞಾನ ಉಪದೇಶ, ಅನ್ತಃಕರಣ ಔರ ಇನ್ದ್ರಿಯ ಇತ್ಯಾದಿಕೋ
ಜೇ ಜಾಣತುಂ ಅಪ್ರದೇಶನೇ, ಸಪ್ರದೇಶ, ಮೂರ್ತ, ಅಮೂರ್ತನೇ, ಪರ್ಯಾಯ ನಷ್ಟ -ಅಜಾತನೇ, ಭಾಖ್ಯುಂ ಅತೀಂದ್ರಿಯ ಜ್ಞಾನ ತೇ . ೪೧.
೧. ಇನ್ದ್ರಿಯಗೋಚರ ಪದಾರ್ಥ ಗ್ರಾಹ್ಯ ಹೈ ಔರ ಇನ್ದ್ರಿಯಾಂ ಗ್ರಾಹಕ ಹೈಂ .