ಯಥಾ ಹಿ ಕೇಷಾಂಚಿನ್ನಕ್ತಂಚರಾಣಾಂ ಚಕ್ಷುಷಃ ಸ್ವಯಮೇವ ತಿಮಿರವಿಕರಣಶಕ್ತಿಯೋಗಿತ್ವಾನ್ನ ತದಪಾಕರಣಪ್ರವಣೇನ ಪ್ರದೀಪಪ್ರಕಾಶಾದಿನಾ ಕಾರ್ಯಂ, ಏವಮಸ್ಯಾತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರೇ ಮುಕ್ತೌ ವಾ ಸ್ವಯಮೇವ ಸುಖತಯಾ ಪರಿಣಮಮಾನಸ್ಯ ಸುಖಸಾಧನಧಿಯಾ ಅಬುಧೈರ್ಮುಧಾಧ್ಯಾಸ್ಯಮಾನಾ ಅಪಿ ವಿಷಯಾಃ ಕಿಂ ಹಿ ನಾಮ ಕುರ್ಯುಃ ..೬೭.. ವಾ ಯೋಽಸೌ ದಿವ್ಯೋ ದೇವದೇಹಃ ಸೋಽಪ್ಯುಪಚಾರಂ ವಿಹಾಯ ಸುಖಂ ನ ಕರೋತಿ . ವಿಸಯವಸೇಣ ದು ಸೋಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಹವದಿ ಸಯಮಾದಾ ಕಿಂತು ನಿಶ್ಚಯೇನ ನಿರ್ವಿಷಯಾಮೂರ್ತಸ್ವಾಭಾವಿಕಸದಾನನ್ದೈಕಸುಖಸ್ವಭಾವೋಽಪಿ ವ್ಯವಹಾರೇಣಾನಾದಿ- ಕರ್ಮಬನ್ಧವಶಾದ್ವಿಷಯಾಧೀನತ್ವೇನ ಪರಿಣಮ್ಯ ಸಾಂಸಾರಿಕಸುಖಂ ದುಃಖಂ ವಾ ಸ್ವಯಮಾತ್ಮೈವ ಭವತಿ, ನ ಚ ದೇಹ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ..೬೬.. ಏವಂ ಮುಕ್ತಾತ್ಮನಾಂ ದೇಹಾಭಾವೇಽಪಿ ಸುಖಮಸ್ತೀತಿ ಪರಿಜ್ಞಾನಾರ್ಥಂ ಸಂಸಾರಿಣಾಮಪಿ ದೇಹಃ ಸುಖಕಾರಣಂ ನ ಭವತೀತಿಕಥನರೂಪೇಣ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಗತಮ್ . ಅಥಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಯಮೇವ ಸುಖಸ್ವಭಾವತ್ವಾನ್ನಿಶ್ಚಯೇನ ಯಥಾ ದೇಹಃ ಸುಖಕಾರಣಂ ನ ಭವತಿ ತಥಾ ವಿಷಯಾ ಅಪೀತಿ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ — ಜಇ ಯದಿ ದಿಟ್ಠೀ ನಕ್ತಂಚರಜನಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಿಃ ತಿಮಿರಹರಾ ಅನ್ಧಕಾರಹರಾ ಭವತಿ ಜಣಸ್ಸ ಜನಸ್ಯ ದೀವೇಣ ಣತ್ಥಿ ಕಾಯವ್ವಂ ದೀಪೇನ ನಾಸ್ತಿ ಕರ್ತವ್ಯಂ . ತಸ್ಯ ಪ್ರದೀಪಾದೀನಾಂ ಯಥಾ ಪ್ರಯೋಜನಂ ನಾಸ್ತಿ ತಹ ಸೋಕ್ಖಂ ಸಯಮಾದಾ ವಿಸಯಾ ಕಿಂ ತತ್ಥ ಕುವ್ವಂತಿ ತಥಾ

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಯದಿ ] ಯದಿ [ಜನಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಿಃ ] ಪ್ರಾಣೀಕೀ ದೃಷ್ಟಿ [ತಿಮಿರಹರಾ ] ತಿಮಿರನಾಶಕ ಹೋ ತೋ [ದೀಪೇನ ನಾಸ್ತಿ ಕರ್ತವ್ಯಂ ] ದೀಪಕಸೇ ಕೋಈ ಪ್ರಯೋಜನ ನಹೀಂ ಹೈ, ಅರ್ಥಾತ್ ದೀಪಕ ಕುಛ ನಹೀಂ ಕರ ಸಕತಾ, [ತಥಾ ] ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಜಹಾಂ [ಆತ್ಮಾ ] ಆತ್ಮಾ [ಸ್ವಯಂ ] ಸ್ವಯಂ [ಸೌಖ್ಯಂ ] ಸುಖರೂಪ ಪರಿಣಮನ ಕರತಾ ಹೈ [ತತ್ರ ] ವಹಾಂ [ವಿಷಯಾಃ ] ವಿಷಯ [ಕಿಂ ಕುರ್ವನ್ತಿ ] ಕ್ಯಾ ಕರ ಸಕತೇ ಹೈಂ ? ..೬೭..

ಟೀಕಾ : — ಜೈಸೇ ಕಿನ್ಹೀಂ ನಿಶಾಚರೋಂಕೇ (ಉಲ್ಲೂ, ಸರ್ಪ, ಭೂತ ಇತ್ಯಾದಿ) ನೇತ್ರ ಸ್ವಯಮೇವ ಅನ್ಧಕಾರಕೋ ನಷ್ಟ ಕರನೇಕೀ ಶಕ್ತಿವಾಲೇ ಹೋತೇ ಹೈಂ ಇಸಲಿಯೇ ಉನ್ಹೇಂ ಅಂಧಕಾರ ನಾಶಕ ಸ್ವಭಾವವಾಲೇ ದೀಪಕ -ಪ್ರಕಾಶಾದಿಸೇ ಕೋಈ ಪ್ರಯೋಜನ ನಹೀಂ ಹೋತಾ, (ಉನ್ಹೇಂ ದೀಪಕ -ಪ್ರಕಾಶ ಕುಛ ನಹೀಂ ಕರತಾ,) ಇಸೀಪ್ರಕಾರ — ಯದ್ಯಪಿ ಅಜ್ಞಾನೀ ‘ವಿಷಯ ಸುಖಕೇ ಸಾಧನ ಹೈಂ’ ಐಸೀ ಬುದ್ಧಿಕೇ ದ್ವಾರಾ ವ್ಯರ್ಥ ಹೀ ವಿಷಯೋಂಕಾ ಅಧ್ಯಾಸ (-ಆಶ್ರಯ) ಕರತೇ ಹೈಂ ತಥಾಪಿ – ಸಂಸಾರಮೇಂ ಯಾ ಮುಕ್ತಿಮೇಂ ಸ್ವಯಮೇವ ಸುಖರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಇಸ ಆತ್ಮಾಕೋ ವಿಷಯ ಕ್ಯಾ ಕರ ಸಕತೇ ಹೈಂ ?

ಭಾವಾರ್ಥ : — ಸಂಸಾರಮೇಂ ಯಾ ಮೋಕ್ಷಮೇಂ ಆತ್ಮಾ ಅಪನೇ ಆಪ ಹೀ ಸುಖರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತಾ ಹೈ; ಉಸಮೇಂ ವಿಷಯ ಅಕಿಂಚಿತ್ಕರ ಹೈಂ ಅರ್ಥಾತ್ ಕುಛ ನಹೀಂ ಕರ ಸಕತೇ . ಅಜ್ಞಾನೀ ವಿಷಯೋಂಕೋ ಸುಖಕಾ ಕಾರಣ ಮಾನಕರ ವ್ಯರ್ಥ ಹೀ ಉನಕಾ ಅವಲಂಬನ ಲೇತೇ ಹೈಂ ..೬೭..

೧೧೬ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-