ಅರ್ಥಾನಾಮಯಾಥಾತಥ್ಯಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಾ ತಿರ್ಯಗ್ಮನುಷ್ಯೇಷು ಪ್ರೇಕ್ಷಾರ್ಹೇಷ್ವಪಿ ಕಾರುಣ್ಯಬುದ್ಧಯಾ ಚ ಮೋಹಮಭೀಷ್ಟ- ವಿಷಯಪ್ರಸಂಗೇನ ರಾಗಮನಭೀಷ್ಟವಿಷಯಾಪ್ರೀತ್ಯಾ ದ್ವೇಷಮಿತಿ ತ್ರಿಭಿಲಿಂಗೈರಧಿಗಮ್ಯ ಝಗಿತಿ ಸಂಭವನ್ನಾಪಿ ತ್ರಿಭೂಮಿಕೋಽಪಿ ಮೋಹೋ ನಿಹನ್ತವ್ಯಃ ..೮೫..
ಅಥ ಮೋಹಕ್ಷಪಣೋಪಾಯಾನ್ತರಮಾಲೋಚಯತಿ —
ಯಥಾಸಂಭವಂ ತ ಏವ ವಿನಾಶಯಿತವ್ಯಾ ಇತ್ಯುಪದಿಶತಿ – ಅಟ್ಠೇ ಅಜಧಾಗಹಣಂ ಶುದ್ಧಾತ್ಮಾದಿಪದಾರ್ಥೇ ಯಥಾಸ್ವರೂಪಸ್ಥಿತೇಽಪಿ ವಿಪರೀತಾಭಿನಿವೇಶರೂಪೇಣಾಯಥಾಗ್ರಹಣಂ ಕರುಣಾಭಾವೋ ಯ ಶುದ್ಧಾತ್ಮೋಪಲಬ್ಧಿಲಕ್ಷಣಪರಮೋಪೇಕ್ಷಾಸಂಯಮಾದ್ವಿಪರೀತಃ ಕರುಣಾ- ಭಾವೋ ದಯಾಪರಿಣಾಮಶ್ಚ ಅಥವಾ ವ್ಯವಹಾರೇಣ ಕರುಣಾಯಾ ಅಭಾವಃ . ಕೇಷು ವಿಷಯೇಷು . ಮಣುವತಿರಿಏಸು ಮನುಷ್ಯ- ತಿರ್ಯಗ್ಜೀವೇಷು ಇತಿ ದರ್ಶನಮೋಹಚಿಹ್ನಮ್ . ವಿಸಏಸು ಯ ಪ್ಪಸಂಗೋ ನಿರ್ವಿಷಯಸುಖಾಸ್ವಾದರಹಿತಬಹಿರಾತ್ಮಜೀವಾನಾಂ ಮನೋಜ್ಞಾಮನೋಜ್ಞವಿಷಯೇಷು ಚ ಯೋಽಸೌ ಪ್ರಕರ್ಷೇಣ ಸಙ್ಗಃ ಸಂಸರ್ಗಸ್ತಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪ್ರೀತ್ಯಪ್ರೀತಿಲಿಙ್ಗಾಭ್ಯಾಂ ಚಾರಿತ್ರಮೋಹಸಂಜ್ಞೌ
ಟೀಕಾ : — ೧ಪದಾರ್ಥೋಂಕೀ ಅಯಥಾತಥ್ಯರೂಪ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಕೇ ದ್ವಾರಾ ಔರ ತಿರ್ಯಂಚ -ಮನುಷ್ಯ ೨ಪ್ರೇಕ್ಷಾಯೋಗ್ಯ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಉನಕೇ ಪ್ರತಿ ಕರುಣಾಬುದ್ಧಿಸೇ ಮೋಹಕೋ (ಜಾನಕರ), ಇಷ್ಟ ವಿಷಯೋಂಕೀ ಆಸಕ್ತಿಸೇ ರಾಗಕೋ ಔರ ಅನಿಷ್ಟ ವಿಷಯೋಂಕೀ ಅಪ್ರೀತಿಸೇ ದ್ವೇಷಕೋ (ಜಾನಕರ) — ಇಸಪ್ರಕಾರ ತೀನ ಲಿಂಗೋಂಕೇ ದ್ವಾರಾ (ತೀನ ಪ್ರಕಾರಕೇ ಮೋಹಕೋ) ಪಹಿಚಾನಕರ ತತ್ಕಾಲ ಹೀ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೇ ಹೀ ತೀನೋ ಪ್ರಕಾರಕಾ ಮೋಹ ನಷ್ಟ ಕರ ದೇನೇ ಯೋಗ್ಯ ಹೈ .
ಭಾವಾರ್ಥ : — ಮೋಹಕೇ ತೀನ ಭೇದ ಹೈಂ — ದರ್ಶನಮೋಹ, ರಾಗ ಔರ ದ್ವೇಷ . ಪದಾರ್ಥೋಂಕೇ ಸ್ವರೂಪಸೇ ವಿಪರೀತ ಮಾನ್ಯತಾ ತಥಾ ತಿರ್ಯಂಚೋಂ ಔರ ಮನುಷ್ಯೋಂಕೇ ಪ್ರತಿ ತನ್ಮಯತಾಸೇ ಕರುಣಾಭಾವ ವೇ ದರ್ಶನಮೋಹಕೇ ಚಿಹ್ನ ಹೈಂ, ಇಷ್ಟ ವಿಷಯೋಂಮೇಂ ಪ್ರೀತಿ ರಾಗಕಾ ಚಿಹ್ನ ಹೈ ಔರ ಅನಿಷ್ಟ ವಿಷಯೋಂಮೇಂ ಅಪ್ರೀತಿ ದ್ವೇಷಕಾ ಚಿಹ್ನ ಹೈ . ಇನ ಚಿಹ್ನ ೋಂಸೇ ತೀನೋಂ ಪ್ರಕಾರಕೇ ಮೋಹಕೋ ಪಹಿಚಾನಕರ ಮುಮುಕ್ಷುಓಂಕೋ ಉಸೇ ತತ್ಕಾಲ ಹೀ ನಷ್ಟ ಕರ ದೇನಾ ಚಾಹಿಯೇ ..೮೫..
ಅಬ ಮೋಹಕ್ಷಯ ಕರನೇಕಾ ಉಪಾಯಾನ್ತರ (-ದೂಸರಾ ಉಪಾಯ) ವಿಚಾರತೇ ಹೈಂ : —
ಶಾಸ್ತ್ರೋ ವಡೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಆದಿಥೀ ಜಾಣತೋ ಜೇ ಅರ್ಥ ನೇ, ತಸು ಮೋಹ ಪಾಮೇ ನಾಶ ನಿಶ್ಚಯ; ಶಾಸ್ತ್ರ ಸಮಧ್ಯಯನೀಯ ಛೇ. ೮೬.
೧೪೬ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧. ಪದಾರ್ಥೋಂಕೀ ಅಯಥಾತಥ್ಯರೂಪ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿ = ಪದಾರ್ಥ ಜೈಸೇ ನಹೀಂ ಹೈ ಉನ್ಹೇಂ ವೈಸಾ ಸಮಝನಾ ಅರ್ಥಾತ್ ಉನ್ಹೇಂ ಅನ್ಯಥಾ ಸ್ವರೂಪಸೇ ಅಂಗೀಕಾರ ಕರನಾ .
೨. ಪ್ರೇಕ್ಷಾಯೋಗ್ಯ = ಮಾತ್ರ ಪ್ರೇಕ್ಷಕಭಾವಸೇ -ದೃಷ್ಟಾಜ್ಞಾತಾರೂಪಸೇ -ಮಧ್ಯಸ್ಥಭಾವಸೇ ದೇಖನೇ ಯೋಗ್ಯ .