ಮನುಷ್ಯ ಇತ್ಯಾದಿ . ಗುಣದ್ವಾರೇಣಾಯತಾನೈಕ್ಯಪ್ರತಿಪತ್ತಿನಿಬನ್ಧನೋ ಗುಣಪರ್ಯಾಯಃ . ಸೋಽಪಿ ದ್ವಿವಿಧಃ, ಸ್ವಭಾವಪರ್ಯಾಯೋ ವಿಭಾವಪರ್ಯಾಯಶ್ಚ . ತತ್ರ ಸ್ವಭಾವಪರ್ಯಾಯೋ ನಾಮ ಸಮಸ್ತದ್ರವ್ಯಾಣಾಮಾತ್ಮೀಯಾತ್ಮೀಯಾಗುರುಲಘು- ಗುಣದ್ವಾರೇಣ ಪ್ರತಿಸಮಯಸಮುದೀಯಮಾನಷಟ್ಸ್ಥಾನಪತಿತವೃದ್ಧಿಹಾನಿನಾನಾತ್ವಾನುಭೂತಿಃ, ವಿಭಾವಪರ್ಯಾಯೋ ನಾಮ ರೂಪಾದೀನಾಂ ಜ್ಞಾನಾದೀನಾಂ ವಾ ಸ್ವಪರಪ್ರತ್ಯಯಪ್ರವರ್ತಮಾನಪೂರ್ವೋತ್ತರಾವಸ್ಥಾವತೀರ್ಣತಾರತಮ್ಯೋಪದರ್ಶಿತಸ್ವಭಾವ- ವಿಶೇಷಾನೇಕತ್ವಾಪತ್ತಿಃ . ಅಥೇದಂ ದೃಷ್ಟಾನ್ತೇನ ದ್ರಢಯತಿ — ಯಥೈವ ಹಿ ಸರ್ವ ಏವ ಪಟೋಽವಸ್ಥಾಯಿನಾ ವಿಸ್ತಾರ- ಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯೇನಾಭಿಧಾವತಾಽಽಯತಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯೇನ ಚಾಭಿನಿರ್ವರ್ತ್ಯಮಾನಸ್ತನ್ಮಯ ಏವ, ತಥೈವ ಹಿ ಸರ್ವ ಏವ ಪದಾರ್ಥೋಽವಸ್ಥಾಯಿನಾ ವಿಸ್ತಾರಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯೇನಾಭಿಧಾವತಾಽಽಯತಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯೇನ ಚ ದ್ರವ್ಯಪರ್ಯಾಯಗುಣಪರ್ಯಾಯನಿರೂಪಣಮುಖ್ಯತಾ . ಅಥಾನನ್ತರಂ ‘ಣ ಹವದಿ ಜದಿ ಸದ್ದವ್ವಂ’ ಇತ್ಯಾದಿಗಾಥಾಚತುಷ್ಟಯೇನ ಸತ್ತಾ- ದ್ರವ್ಯಯೋರಭೇದವಿಷಯೇ ಯುಕ್ತಿಂ ಕಥಯತಿ, ತದನನ್ತರಂ ‘ಜೋ ಖಲು ದವ್ವಸಹಾವೋ’ ಇತ್ಯಾದಿ ಸತ್ತಾದ್ರವ್ಯಯೋರ್ಗುಣಗುಣಿಕಥನೇನ ಪ್ರಥಮಗಾಥಾ, ದ್ರವ್ಯೇಣ ಸಹ ಗುಣಪರ್ಯಾಯಯೋರಭೇದಮುಖ್ಯತ್ವೇನ ‘ಣತ್ಥಿ ಗುಣೋ ತ್ತಿ ವ ಕೋಈ’ ಇತ್ಯಾದಿ ದ್ವಿತೀಯಾ ಚೇತಿ ಸ್ವತನ್ತ್ರಗಾಥಾದ್ವಯಂ, ತದನನ್ತರಂ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕನಯೇನ ಸದುತ್ಪಾದೋ ಭವತಿ, ಪರ್ಯಾಯಾರ್ಥಿಕನಯೇನಾಸದಿತ್ಯಾದಿ- ಕಥನರೂಪೇಣ ‘ಏವಂವಿಹಂ’ ಇತಿಪ್ರಭೃತಿ ಗಾಥಾಚತುಷ್ಟಯಂ, ತತಶ್ಚ ‘ಅತ್ಥಿ ತ್ತಿ ಯ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯೇಕಸೂತ್ರೇಣ ನಯಸಪ್ತಭಙ್ಗೀವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಿತಿ ಸಮುದಾಯೇನ ಚತುರ್ವಿಂಶತಿಗಾಥಾಭಿರಷ್ಟಭಿಃ ಸ್ಥಲೈರ್ದ್ರವ್ಯನಿರ್ಣಯಂ ಕರೋತಿ . ತದ್ಯಥಾ – ಅಥ ಸಮ್ಯಕ್ತ್ವಂ ಕಥಯತಿ — ಹೈ — ಜೈಸೇ ಕಿ ಜೀವಪುದ್ಗಲಾತ್ಮಕ ದೇವ, ಮನುಷ್ಯ ಇತ್ಯಾದಿ . ಗುಣ ದ್ವಾರಾ ಆಯತಕೀ ಅನೇಕತಾಕೀ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಕೀ ಕಾರಣಭೂತ ಗುಣಪರ್ಯಾಯ ಹೈ . ವಹ ಭೀ ದೋ ಪ್ರಕಾರ ಹೈ . (೧) ಸ್ವಭಾವಪರ್ಯಾಯ ಔರ (೨) ವಿಭಾವಪರ್ಯಾಯ . ಉಸಮೇಂ ಸಮಸ್ತ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ಅಪನೇ -ಅಪನೇ ಅಗುರುಲಘುಗುಣ ದ್ವಾರಾ ಪ್ರತಿಸಮಯ ಪ್ರಗಟ ಹೋನೇವಾಲೀ ಷಟ್ಸ್ಥಾನಪತಿತ ಹಾನಿ -ವೃದ್ಧಿರೂಪ ಅನೇಕತ್ವಕೀ ಅನುಭೂತಿ ವಹ ಸ್ವಭಾವಪರ್ಯಾಯ ಹೈ; (೨) ರೂಪಾದಿಕೇ ಯಾ ಜ್ಞಾನಾದಿಕೇ ೧ಸ್ವ -ಪರಕೇ ಕಾರಣ ಪ್ರವರ್ತಮಾನ ೨ಪೂರ್ವೋತ್ತರ ಅವಸ್ಥಾಮೇಂ ಹೋನೇವಾಲೇ ತಾರತಮ್ಯಕೇ ಕಾರಣ ದೇಖನೇಮೇಂ ಆನೇವಾಲೇ ಸ್ವಭಾವವಿಶೇಷರೂಪ ಅನೇಕತ್ವಕೀ ೩ಆಪತ್ತಿ ವಿಭಾವಪರ್ಯಾಯ ಹೈ . ಅಬ ಯಹ (ಪೂರ್ವೋಕ್ತ ಕಥನ) ದೃಷ್ಟಾನ್ತಸೇ ದೃಢ ಕರತೇ ಹೈಂ : —

ಜೈಸೇ ಸಮ್ಪೂರ್ಣ ೪ಪಟ, ಅವಸ್ಥಾಯೀ (-ಸ್ಥಿರ) ವಿಸ್ತಾರಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯಸೇ ಔರ ದೌಡತೇ (-ಬಹತೇ, ಪ್ರವಾಹರೂಪ) ಹುಯೇ ಐಸೇ ಆಯತಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯಸೇ ರಚಿತ ಹೋತಾ ಹುಆ ತನ್ಮಯ ಹೀ ಹೈ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಸಮ್ಪೂರ್ಣ ಪದಾರ್ಥ ‘ದ್ರವ್ಯ’ ನಾಮಕ ಅವಸ್ಥಾಯೀ ವಿಸ್ತಾರಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯಸೇ ಔರ ದೌಡತೇ ಹುಯೇ ಆಯತಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯಸೇ ರಚಿತ ಹೋತಾ ಹುಆ ದ್ರವ್ಯಮಯ ಹೀ ಹೈ . ಔರ ಜೈಸೇ ಪಟಮೇಂ, ಅವಸ್ಥಾಯೀ ವಿಸ್ತಾರಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯ ಯಾ ದೌಡತೇ ಹುಯೇ ಆಯತಸಾಮಾನ್ಯಸಮುದಾಯ ಗುಣೋಂಸೇ ರಚಿತ ಹೋತಾ ಹುಆ ಗುಣೋಂಸೇ

೧೬೪ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-

೧. ಸ್ವ ಉಪಾದಾನ ಔರ ಪರ ನಿಮಿತ್ತ ಹೈ . ೨. ಪೂರ್ವೋತ್ತರ = ಪಹಲೇಕೀ ಔರ ಬಾದಕೀ .

೩. ಆಪತ್ತಿ = ಆಪತಿತ, ಆಪಡನಾ . ೪. ಪಟ = ವಸ್ತ್ರ