ಸಮವೇತಂ ಖಲು ದ್ರವ್ಯಂ ಸಂಭವಸ್ಥಿತಿನಾಶಸಂಜ್ಞಿತಾರ್ಥೈಃ .
ಏಕಸ್ಮಿನ್ ಚೈವ ಸಮಯೇ ತಸ್ಮಾದ್ದ್ರವ್ಯಂ ಖಲು ತತ್ತ್ರಿತಯಮ್ ..೧೦೨..
ಇಹ ಹಿ ಯೋ ನಾಮ ವಸ್ತುನೋ ಜನ್ಮಕ್ಷಣಃ ಸ ಜನ್ಮನೈವ ವ್ಯಾಪ್ತತ್ವಾತ್ ಸ್ಥಿತಿಕ್ಷಣೋ ನಾಶಕ್ಷಣಶ್ಚ
ನ ಭವತಿ; ಯಶ್ಚ ಸ್ಥಿತಿಕ್ಷಣಃ ಸ ಖಲೂಭಯೋರನ್ತರಾಲದುರ್ಲಲಿತತ್ವಾಜ್ಜನ್ಮಕ್ಷಣೋ ನಾಶಕ್ಷಣಶ್ಚ ನ ಭವತಿ;
ಯಶ್ಚ ನಾಶಕ್ಷಣಃ ಸ ತೂತ್ಪದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯ ಚ ನಶ್ಯತೋ ಜನ್ಮಕ್ಷಣಃ ಸ್ಥಿತಿಕ್ಷಣಶ್ಚ ನ ಭವತಿ;
— ಇತ್ಯುತ್ಪಾದಾದೀನಾಂ ವಿತರ್ಕ್ಯಮಾಣಃ ಕ್ಷಣಭೇದೋ ಹೃದಯಭೂಮಿಮವತರತಿ . ಅವತರತ್ಯೇವಂ ಯದಿ ದ್ರವ್ಯಮಾತ್ಮ-
ನೈವೋತ್ಪದ್ಯತೇ ಆತ್ಮನೈವಾವತಿಷ್ಠತೇ ಆತ್ಮನೈವ ನಶ್ಯತೀತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ . ತತ್ತು ನಾಭ್ಯುಪಗತಮ್ . ಪರ್ಯಾಯಾಣಾ-
ದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕನಯೇನ ಸರ್ವಂ ದ್ರವ್ಯಂ ಭವತಿ . ಪೂರ್ವೋಕ್ತೋತ್ಪಾದಾದಿತ್ರಯಸ್ಯ ತಥೈವ ಸ್ವಸಂವೇದನಜ್ಞಾನಾದಿಪರ್ಯಾಯತ್ರಯಸ್ಯ
ಚಾನುಗತಾಕಾರೇಣಾನ್ವಯರೂಪೇಣ ಯದಾಧಾರಭೂತಂ ತದನ್ವಯದ್ರವ್ಯಂ ಭಣ್ಯತೇ, ತದ್ವಿಷಯೋ ಯಸ್ಯ ಸ ಭವತ್ಯನ್ವಯದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕನಯಃ .
ಯಥೇದಂ ಜ್ಞಾನಾಜ್ಞಾನಪರ್ಯಾಯದ್ವಯೇ ಭಙ್ಗತ್ರಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ತಥಾಪಿ ಸರ್ವದ್ರವ್ಯಪರ್ಯಾಯೇಷು ಯಥಾಸಂಭವಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯಮಿತ್ಯ-
ಭಿಪ್ರಾಯಃ ..೧೦೧.. ಅಥೋತ್ಪಾದಾದೀನಾಂ ಪುನರಪಿ ಪ್ರಕಾರಾನ್ತರೇಣ ದ್ರವ್ಯೇಣ ಸಹಾಭೇದಂ ಸಮರ್ಥಯತಿ ಸಮಯಭೇದಂ ಚ
ನಿರಾಕರೋತಿ — ಸಮವೇದಂ ಖಲು ದವ್ವಂ ಸಮವೇತಮೇಕೀಭೂತಮಭಿನ್ನಂ ಭವತಿ ಖಲು ಸ್ಫು ಟಮ್ . ಕಿಮ್ . ಆತ್ಮದ್ರವ್ಯಮ್ . ಕೈಃ
ಸಹ . ಸಂಭವಠಿದಿಣಾಸಸಣ್ಣಿದಟ್ಠೇಹಿಂ ಸಮ್ಯಕ್ತ್ವಜ್ಞಾನಪೂರ್ವಕನಿಶ್ಚಲನಿರ್ವಿಕಾರನಿಜಾತ್ಮಾನುಭೂತಿಲಕ್ಷಣವೀತರಾಗಚಾರಿತ್ರ-
ಪರ್ಯಾಯೇಣೋತ್ಪಾದಃ ತಥೈವ ರಾಗಾದಿಪರದ್ರವ್ಯೈಕತ್ವಪರಿಣತಿರೂಪಚಾರಿತ್ರಪರ್ಯಾಯೇಣ ನಾಶಸ್ತದುಭಯಾಧಾರಾತ್ಮದ್ರವ್ಯತ್ವಾವಸ್ಥಾ-
೧೯೬ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ದ್ರವ್ಯಂ ] ದ್ರವ್ಯ [ಏಕಸ್ಮಿನ್ ಚ ಏವ ಸಮಯೇ ] ಏಕ ಹೀ ಸಮಯಮೇಂ
[ಸಂಭವಸ್ಥಿತಿನಾಶಸಂಜ್ಞಿತಾರ್ಥೈಃ ] ಉತ್ಪಾದ, ಸ್ಥಿತಿ ಔರ ನಾಶ ನಾಮಕ ೧ಅರ್ಥೋಂಕೇ ಸಾಥ [ಖಲು ] ವಾಸ್ತವಮೇಂ
[ಸಮವೇತಂ ] ೨ಸಮವೇತ (ಏಕಮೇಕ) ಹೈ; [ತಸ್ಮಾತ್ ] ಇಸಲಿಯೇ [ತತ್ ತ್ರಿತಯಂ ] ಯಹ ೩ತ್ರಿತಯ [ಖಲು ]
ವಾಸ್ತವಮೇಂ [ದ್ರವ್ಯಂ ] ದ್ರವ್ಯ ಹೈ ..೧೦೨..
ಟೀಕಾ : — (ಪ್ರಥಮ ಶಂಕಾ ಉಪಸ್ಥಿತ ಕೀ ಜಾತೀ ಹೈ : — ) ಯಹಾಂ, (ವಿಶ್ವಮೇಂ) ವಸ್ತುಕಾ
ಜೋ ಜನ್ಮಕ್ಷಣ ಹೈ ವಹ ಜನ್ಮಸೇ ಹೀ ವ್ಯಾಪ್ತ ಹೋನೇಸೇ ಸ್ಥಿತಿಕ್ಷಣ ಔರ ನಾಶಕ್ಷಣ ನಹೀಂ ಹೈ, (-ವಹ
ಪೃಥಕ್ ಹೀ ಹೋತಾ ಹೈ); ಜೋ ಸ್ಥಿತಿಕ್ಷಣ ಹೋ ವಹ ದೋನೋಂಕೇ ಅನ್ತರಾಲಮೇಂ (ಉತ್ಪಾದಕ್ಷಣ ಔರ
ನಾಶಕ್ಷಣಕೇ ಬೀಚ) ದೃಢತಯಾ ರಹತಾ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ (ವಹ) ಜನ್ಮಕ್ಷಣ ಔರ ನಾಶಕ್ಷಣ ನಹೀಂ ಹೈ; ಔರ
ಜೋ ನಾಶಕ್ಷಣ ಹೈ ವಹ, – ವಸ್ತು ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋಕರ ಔರ ಸ್ಥಿರ ರಹಕರ ಫಿ ರ ನಾಶಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋತೀ ಹೈ
ಇಸಲಿಯೇ, – ಜನ್ಮಕ್ಷಣ ಔರ ಸ್ಥಿತಿಕ್ಷಣ ನಹೀಂ ಹೈ; — ಇಸಪ್ರಕಾರ ತರ್ಕ ಪೂರ್ವಕ ವಿಚಾರ ಕರನೇ ಪರ
ಉತ್ಪಾದಾದಿಕಾ ಕ್ಷಣಭೇದ ಹೃದಯಭೂಮಿಮೇಂ ಉತರತಾ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ಉತ್ಪಾದ, ವ್ಯಯ ಔರ ಧ್ರೌವ್ಯಕಾ ಸಮಯ
೧. ಅರ್ಥ = ಪದಾರ್ಥ (೮೭ ವೀಂ ಗಾಥಾಮೇಂ ಸಮಝಾಯಾ ಗಯಾ ಹೈ, ತದ್ನುಸಾರ ಪರ್ಯಾಯ ಭೀ ಅರ್ಥ ಹೈ .)
೨. ಸಮವೇತ = ಸಮವಾಯವಾಲಾ, ತಾದಾತ್ಮ್ಯಸಹಿತ ಜುಡಾ ಹುವಾ, ಏಕಮೇಕ .
೩. ತ್ರಿತಯ = ತೀನಕಾ ಸಮುದಾಯ . (ಉತ್ಪಾದ, ವ್ಯಯ ಔರ ಧ್ರೌವ್ಯ, ಇನ ತೀನೋಂಕಾ ಸಮುದಾಯ ವಾಸ್ತವಮೇಂ ದ್ರವ್ಯ ಹೀ ಹೈ .)