ಯದಿ ಹಿ ದ್ರವ್ಯಂ ಸ್ವರೂಪತ ಏವ ಸನ್ನ ಸ್ಯಾತ್ತದಾ ದ್ವಿತಯೀ ಗತಿಃ ಅಸದ್ವಾ ಭವತಿ, ಸತ್ತಾತಃ ಪೃಥಗ್ವಾ ಭವತಿ . ತತ್ರಾಸದ್ಭವದ್ ಧ್ರ್ರೌವ್ಯಸ್ಯಾಸಂಭವಾದಾತ್ಮಾನಮಧಾರಯದ್ ದ್ರವ್ಯಮೇವಾಸ್ತಂ ಗಚ್ಛೇತ್; ಸತ್ತಾತಃ ವಿಭಾವಗುಣಾನ್ತರಂ ಪರಿಣಮತಿ, ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಂ ವಾ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಶುಕ್ಲವರ್ಣಾದಿಗುಣಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ರಕ್ತಾದಿಗುಣಾನ್ತರಂ ಪರಿಣಮತಿ, ಹರಿತಗುಣಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಪಾಣ್ಡುರಗುಣಾನ್ತರಮಾಮ್ರಫಲಮಿವೇತಿ ಭಾವಾರ್ಥಃ ..೧೦೪.. ಏವಂ ಸ್ವಭಾವವಿಭಾವರೂಪಾ ದ್ರವ್ಯಪರ್ಯಾಯಾ ಗುಣಪರ್ಯಾಯಾಶ್ಚ ನಯವಿಭಾಗೇನ ದ್ರವ್ಯಲಕ್ಷಣಂ ಭವನ್ತಿ ಇತಿ ಕಥನಮುಖ್ಯತಯಾ ಗಾಥಾದ್ವಯೇನ ಚತುರ್ಥಸ್ಥಲಂ ಗತಮ್ . ಅಥ
ಅಬ, ಸತ್ತಾ ಔರ ದ್ರವ್ಯ ಅರ್ಥಾನ್ತರ (ಭಿನ್ನ ಪದಾರ್ಥ, ಅನ್ಯ ಪದಾರ್ಥ) ನಹೀಂ ಹೋನೇಕೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಮೇಂ ಯುಕ್ತಿ ಉಪಸ್ಥಿತ ಕರತೇ ಹೈಂ : —
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಯದಿ ] ಯದಿ [ದ್ರವ್ಯಂ ] ದ್ರವ್ಯ [ಸತ್ ನ ಭವತಿ ] (ಸ್ವರೂಪಸೇ ಹೀ) ಸತ್ ನ ಹೋ ತೋ — (೧) [ಧ್ರುವಂ ಅಸತ್ ಭವತಿ ] ನಿಶ್ಚಯಸೇ ವಹ ಅಸತ್ ಹೋಗಾ; [ತತ್ ಕಥಂ ದ್ರವ್ಯಂ ] (ಜೋ ಅಸತ್ ಹೋಗಾ) ವಹ ದ್ರವ್ಯ ಕೈಸೇ ಹೋ ಸಕತಾ ಹೈ ? [ಪುನಃ ವಾ ] ಅಥವಾ (ಯದಿ ಅಸತ್ ನ ಹೋ) ತೋ (೨) [ಅನ್ಯತ್ ಭವತಿ ] ವಹ ಸತ್ತಾಸೇ ಅನ್ಯ (ಪೃಥಕ್) ಹೋ ! (ಸೋ ಭೀ ಕೈಸೇ ಹೋ ಸಕತಾ ಹೈ ?) [ತಸ್ಮಾತ್ ] ಇಸಲಿಯೇ [ದ್ರವ್ಯಂ ಸ್ವಯಂ ] ದ್ರವ್ಯ ಸ್ವಯಂ ಹೀ [ಸತ್ತಾ ] ಹೈ ..೧೦೫..
ಟೀಕಾ : — ಯದಿ ದ್ರವ್ಯ ಸ್ವರೂಪಸೇ ಹೀ ೧ಸತ್ ನ ಹೋ ತೋ ದೂಸರೀ ಗತಿ ಯಹ ಹೋ ಕಿ ವಹ — (೧) ೨ಅಸತ್ ಹೋಗಾ, ಅಥವಾ (೨) ಸತ್ತಾಸೇ ಪೃಥಕ್ ಹೋಗಾ . ವಹಾಂ, (೧) ಯದಿ ವಹ ಅಸತ್ ಹೋಗಾ ತೋ, ಧ್ರೌವ್ಯಕೇ ಅಸಂಭವಕೇ ಕಾರಣ ಸ್ವಯಂ ಸ್ಥಿರ ನ ಹೋತಾ ಹುಆ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಹೀ ೩ಅಸ್ತ ಹೋ ಜಾಯಗಾ; ಔರ ಜೋ ದ್ರವ್ಯ ಹೋಯ ನ ಸತ್, ಠರೇ ಜ ಅಸತ್, ಬನೇ ಕ್ಯಮ ದ್ರವ್ಯ ಏ ?
೨೦೨ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧. ಸತ್ = ಮೌಜೂದ .
೨. ಅಸತ್ = ನಹೀಂ ಮೌಜೂದ ಐಸಾ .
೩. ಅಸ್ತ = ನಷ್ಟ . [ಜೋ ಅಸತ್ ಹೋ ಉಸಕಾ ಟಿಕನಾ -ಮೌಜೂದ ರಹನಾ ಕೈಸಾ ? ಇಸಲಿಯೇ ದ್ರವ್ಯಕೋ ಅಸತ್ ಮಾನನೇಸೇ, ದ್ರವ್ಯಕೇ ಅಭಾವಕಾ ಪ್ರಸಂಗ ಆತಾ ಹೈ ಅರ್ಥಾತ್ ದ್ರವ್ಯ ಹೀ ಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಹೋತಾ . ]