ಯಥಾ ಖಲ್ವೇಕಂ ಮುಕ್ತಾಫಲಸ್ರಗ್ದಾಮ ಹಾರ ಇತಿ ಸೂತ್ರಮಿತಿ ಮುಕ್ತಾಫಲಮಿತಿ ತ್ರೇಧಾ ವಿಸ್ತಾರ್ಯತೇ, ತಥೈಕಂ ದ್ರವ್ಯಂ ದ್ರವ್ಯಮಿತಿ ಗುಣ ಇತಿ ಪರ್ಯಾಯ ಇತಿ ತ್ರೇಧಾ ವಿಸ್ತಾರ್ಯತೇ . ಯಥಾ ಚೈಕಸ್ಯ ಮುಕ್ತಾಫಲಸ್ರಗ್ದಾಮ್ನಃ ಶುಕ್ಲೋ ಗುಣಃ ಶುಕ್ಲೋ ಹಾರಃ ಶುಕ್ಲಂ ಸೂತ್ರಂ ಶುಕ್ಲಂ ಮುಕ್ತಾಫಲಮಿತಿ ತ್ರೇಧಾ ವಿಸ್ತಾರ್ಯತೇ, ತಥೈಕಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ತಾಗುಣಃ ಸದ್ದ್ರವ್ಯಂ ಸದ್ಗುಣಃ ಸತ್ಪರ್ಯಾಯ ಇತಿ ತ್ರೇಧಾ ವಿಸ್ತಾರ್ಯತೇ . ಯಥಾ ಚೈಕಸ್ಮಿನ್ ಮುಕ್ತಾಫಲಸ್ರಗ್ದಾಮ್ನಿ ಯಃ ಶುಕ್ಲೋ ಗುಣಃ ಸ ನ ಹಾರೋ ನ ಸೂತ್ರಂ ನ ಮುಕ್ತಾಫಲಂ ಯಶ್ಚ ಹಾರಃ ಸೂತ್ರಂ ಮುಕ್ತಾಫಲಂ ವಾ ಸ ನ ಶುಕ್ಲೋ ಗುಣ ಇತೀತರೇತರಸ್ಯ ಯಸ್ತಸ್ಯಾಭಾವಃ ಸ ತದಭಾವ- ಲಕ್ಷಣೋಽತದ್ಭಾವೋಽನ್ಯತ್ವನಿಬನ್ಧನಭೂತಃ, ತಥೈಕಸ್ಮಿನ್ ದ್ರವ್ಯೇ ಯಃ ಸತ್ತಾಗುಣಸ್ತನ್ನ ದ್ರವ್ಯಂ ನಾನ್ಯೋ ಗುಣೋ ಸ್ಥಾನೀಯೋ ಯೋಽಸೌ ಶುಕ್ಲಗುಣಃ ಸ ಪ್ರದೇಶಾಭೇದೇನ ಕಿಂ ಕಿಂ ಭಣ್ಯತೇ . ಶುಕ್ಲೋ ಹಾರ ಇತಿ ಶುಕ್ಲಂ ಸೂತ್ರಮಿತಿ ಶುಕ್ಲಂ ಮುಕ್ತಾಫಲಮಿತಿ ಭಣ್ಯತೇ, ಯಶ್ಚ ಹಾರಃ ಸೂತ್ರಂ ಮುಕ್ತಾಫಲಂ ವಾ ತೈಸ್ತ್ರಿಭಿಃ ಪ್ರದೇಶಾಭೇದೇನ ಶುಕ್ಲೋ ಗುಣೋ ಭಣ್ಯತ ಇತಿ ತದ್ಭಾವಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಮಿದಮ್ . ತದ್ಭಾವಸ್ಯೇತಿ ಕೋಽರ್ಥಃ . ಹಾರಸೂತ್ರಮುಕ್ತಾಫಲಾನಾಂ ಶುಕ್ಲಗುಣೇನ ಸಹ ತನ್ಮಯತ್ವಂ ಪ್ರದೇಶಾಭಿನ್ನತ್ವಮಿತಿ . ತಥಾ ಮುಕ್ತಾತ್ಮಪದಾರ್ಥೇ ಯೋಽಸೌ ಶುದ್ಧಸತ್ತಾಗುಣಃ ಸ ಪ್ರದೇಶಾಭೇದೇನ ಕಿಂ ಕಿಂ ಭಣ್ಯತೇ . ಸತ್ತಾಲಕ್ಷಣಃ ಪರಮಾತ್ಮಪದಾರ್ಥ ಇತಿ ಸತ್ತಾಲಕ್ಷಣಃ ಕೇವಲಜ್ಞಾನಾದಿಗುಣ ಇತಿ ಸತ್ತಾಲಕ್ಷಣಃ ಸಿದ್ಧಪರ್ಯಾಯ
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಸತ್ ದ್ರವ್ಯಂ ] ‘ಸತ್ ದ್ರವ್ಯ’ [ಸತ್ ಚ ಗುಣಃ ] ‘ಸತ್ ಗುಣ’ [ಚ ] ಔರ [ಸತ್ ಚ ಏವ ಪರ್ಯಾಯಃ ] ‘ಸತ್ ಪರ್ಯಾಯ’ — [ಇತಿ ] ಇಸ ಪ್ರಕಾರ [ವಿಸ್ತಾರಃ ] (ಸತ್ತಾಗುಣಕಾ) ವಿಸ್ತಾರ ಹೈ . [ಯಃ ಖಲು ] (ಉನಮೇಂ ಪರಸ್ಪರ) ಜೋ [ತಸ್ಯ ಅಭಾವಃ ] ‘ಉಸಕಾ ಅಭಾವ’ ಅರ್ಥಾತ್ ‘ಉಸರೂಪ ಹೋನೇಕಾ ಅಭಾವ’ ಹೈ [ಸಃ ] ವಹ [ತದ್ಭಾವಃ ] ‘ತದ್ -ಅಭಾವ’ [ಅತದ್ಭಾವಃ ] ಅರ್ಥಾತ್ ಅತದ್ಭಾವ ಹೈ ..೧೦೭..
ಟೀಕಾ : — ಜೈಸೇ ಏಕ ೧ಮೋತಿಯೋಂಕೀ ಮಾಲಾ ‘ಹಾರ’ಕೇ ರೂಪಮೇಂ, ‘ಸೂತ್ರ’ (ಧಾಗಾ) ಕೇ ರೂಪಮೇಂ ಔರ ‘ಮೋತೀ’ ಕೇ ರೂಪಮೇಂ — (ತ್ರಿಧಾ) ತೀನ ಪ್ರಕಾರಸೇ ವಿಸ್ತಾರಿತ ಕೀ ಜಾತೀ ಹೈ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಏಕ ‘ದ್ರವ್ಯ,’ ದ್ರವ್ಯಕೇ ರೂಪಮೇಂ, ‘ಗುಣ’ಕೇ ರೂಪಮೇಂ ಔರ ‘ಪರ್ಯಾಯ’ಕೇ ರೂಪಮೇಂ — ತೀನ ಪ್ರಕಾರಸೇ ವಿಸ್ತಾರಿತ ಕಿಯಾ ಜಾತಾ ಹೈ .
ಔರ ಜೈಸೇ ಏಕ ಮೋತಿಯೋಂಕೀ ಮಾಲಾಕಾ ಶುಕ್ಲತ್ವ ಗುಣ, ‘ಶುಕ್ಲ ಹಾರ,’ ‘ಶುಕ್ಲ ಧಾಗಾ’, ಔರ ‘ಶುಕ್ಲ ಮೋತೀ’, — ಐಸೇ ತೀನ ಪ್ರಕಾರಸೇ ವಿಸ್ತಾರಿತ ಕಿಯಾ ಜಾತಾ ಹೈ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಏಕ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಸತ್ತಾಗುಣ ‘ಸತ್ದ್ರವ್ಯ’, ‘ಸತ್ಗುಣ’, ಔರ ‘ಸತ್ಪರ್ಯಾಯ’, — ಐಸೇ ತೀನ ಪ್ರಕಾರಸೇ ವಿಸ್ತಾರಿತ ಕಿಯಾ ಜಾತಾ ಹೈ .
ಔರ ಜಿಸ ಪ್ರಕಾರ ಏಕ ಮೋತಿಯೋಂಕೀ ಮಾಲಾಮೇಂ ಜೋ ಶುಕ್ಲತ್ವಗುಣ ಹೈ ವಹ ಹಾರ ನಹೀಂ ಹೈ, ಧಾಗಾ ನಹೀಂ ಹೈ ಯಾ ಮೋತೀ ನಹೀಂ ಹೈ, ಔರ ಜೋ ಹಾರ, ಧಾಗಾ ಯಾ ಮೋತೀ ಹೈ ವಹ ಶುಕ್ಲತ್ವಗುಣ ನಹೀಂ ಹೈ; — ಇಸಪ್ರಕಾರ
೨೦೮ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧ ಮೋತಿಯೋಂಕೀ ಮಾಲಾ = ಮೋತೀ ಕಾ ಹಾರ, ಮೌಕ್ತಿಕಮಾಲಾ .