ಜೀವೋ ಭವನ್ ಭವಿಷ್ಯತಿ ನರೋಽಮರೋ ವಾ ಪರೋ ಭೂತ್ವಾ ಪುನಃ .
ಕಿಂ ದ್ರವ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರಜಹಾತಿ ನ ಜಹದನ್ಯಃ ಕಥಂ ಭವತಿ ..೧೧೨..
ದ್ರವ್ಯಂ ಹಿ ತಾವದ್ ದ್ರವ್ಯತ್ವಭೂತಾಮನ್ವಯಶಕ್ತಿಂ ನಿತ್ಯಮಪ್ಯಪರಿತ್ಯಜದ್ಭವತಿ ಸದೇವ . ಯಸ್ತು ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ
ಪರ್ಯಾಯಭೂತಾಯಾ ವ್ಯತಿರೇಕವ್ಯಕ್ತೇಃ ಪ್ರಾದುರ್ಭಾವಃ ತಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ದ್ರವ್ಯತ್ವಭೂತಾಯಾ ಅನ್ವಯಶಕ್ತೇರಪ್ರಚ್ಯವನಾದ್
ದ್ರವ್ಯಮನನ್ಯದೇವ . ತತೋಽನನ್ಯತ್ವೇನ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಸದುತ್ಪಾದಃ . ತಥಾ ಹಿ — ಜೀವೋ ದ್ರವ್ಯಂ
ಭವನ್ನಾರಕತಿರ್ಯಙ್ಮನುಷ್ಯದೇವಸಿದ್ಧತ್ವಾನಾಮನ್ಯತಮೇನ ಪರ್ಯಾಯೇಣ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪರ್ಯಾಯದುರ್ಲಲಿತವೃತ್ತಿತ್ವಾದ-
ವಶ್ಯಮೇವ ಭವಿಷ್ಯತಿ . ಸ ಹಿ ಭೂತ್ವಾ ಚ ತೇನ ಕಿಂ ದ್ರವ್ಯತ್ವಭೂತಾಮನ್ವಯಶಕ್ತಿಮುಜ್ಝತಿ, ನೋಜ್ಝತಿ .
ಕಿಂ ಕಿಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ . ನಿರ್ವಿಕಾರಶುದ್ಧೋಪಯೋಗವಿಲಕ್ಷಣಾಭ್ಯಾಂ ಶುಭಾಶುಭೋಪಯೋಗಾಭ್ಯಾಂ ಪರಿಣಮ್ಯ ಣರೋಽಮರೋ ವಾ ಪರೋ
ನರೋ ದೇವಃ ಪರಸ್ತಿರ್ಯಙ್ನಾರಕರೂಪೋ ವಾ ನಿರ್ವಿಕಾರಶುದ್ಧೋಪಯೋಗೇನ ಸಿದ್ಧೋ ವಾ ಭವಿಷ್ಯತಿ . ಭವೀಯ ಪುಣೋ ಏವಂ
ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪ್ರಕಾರೇಣ ಪುನರ್ಭೂತ್ವಾಪಿ . ಅಥವಾ ದ್ವಿತೀಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ . ಭವನ್ ವರ್ತಮಾನಕಾಲಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಭವಿಷ್ಯತಿ
ಭಾವಿಕಾಲಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಭೂತ್ವಾ ಭೂತಕಾಲಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಚೇತಿ ಕಾಲತ್ರಯೇ ಚೈವಂ ಭೂತ್ವಾಪಿ ಕಿಂ ದವ್ವತ್ತಂ ಪಜಹದಿ ಕಿಂ ದ್ರವ್ಯತ್ವಂ
ಪರಿತ್ಯಜತಿ . ಣ ಚಯದಿ ದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕನಯೇನ ದ್ರವ್ಯತ್ವಂ ನ ತ್ಯಜತಿ, ದ್ರವ್ಯಾದ್ಭಿನ್ನೋ ನ ಭವತಿ . ಅಣ್ಣೋ ಕಹಂ ಹವದಿ
೨೨೦ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಜೀವಃ ] ಜೀವ [ಭವನ್ ] ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತಾ ಹುಆ [ನರಃ ] ಮನುಷ್ಯ,
[ಅಮರಃ ] ದೇವ [ವಾ ] ಅಥವಾ [ಪರಃ ] ಅನ್ಯ (-ತಿರ್ಯಂಚ, ನಾರಕೀ ಯಾ ಸಿದ್ಧ) [ಭವಿಷ್ಯತಿ ] ಹೋಗಾ,
[ಪುನಃ ] ಪರನ್ತು [ಭೂತ್ವಾ ] ಮನುಷ್ಯ ದೇವಾದಿ ಹೋಕರ [ಕಿಂ ] ಕ್ಯಾ ವಹ [ದ್ರವ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರಜಹಾತಿ ] ದ್ರವ್ಯತ್ವಕೋ
ಛೋಡ ದೇತಾ ಹೈ ? [ನ ಜಹತ್ ] ನಹೀಂ ಛೋಡತಾ ಹುಆ ವಹ [ಅನ್ಯಃ ಕಥಂ ಭವತಿ ] ಅನ್ಯ ಕೈಸೇ ಹೋ ಸಕತಾ
ಹೈ ? (ಅರ್ಥಾತ್ ವಹ ಅನ್ಯ ನಹೀಂ, ವಹಕಾ ವಹೀ ಹೈ .)..೧೧೨..
ಟೀಕಾ : — ಪ್ರಥಮ ತೋ ದ್ರವ್ಯ ದ್ರವ್ಯತ್ವಭೂತ ಅನ್ವಯಶಕ್ತಿಕೋ ಕಭೀ ಭೀ ನ ಛೋಡತಾ ಹುಆ ಸತ್
(ವಿದ್ಯಮಾನ) ಹೀ ಹೈ . ಔರ ದ್ರವ್ಯಕೇ ಜೋ ಪರ್ಯಾಯಭೂತ ವ್ಯತಿರೇಕವ್ಯಕ್ತಿಕಾ ಉತ್ಪಾದ ಹೋತಾ ಹೈ ಉಸಮೇಂ ಭೀ
ದ್ರವ್ಯತ್ವಭೂತ ಅನ್ವಯಶಕ್ತಿಕಾ ಅಚ್ಯುತಪನಾ ಹೋನೇಸೇ ದ್ರವ್ಯ ಅನನ್ಯ ಹೀ ಹೈ, (ಅರ್ಥಾತ್ ಉಸ ಉತ್ಪಾದಮೇಂ ಭೀ
ಅನ್ವಯಶಕ್ತಿ ತೋ ಅಪತಿತ -ಅವಿನಷ್ಟ -ನಿಶ್ಚಲ ಹೋನೇಸೇ ದ್ರವ್ಯ ವಹಕಾ ವಹೀ ಹೈ, ಅನ್ಯ ನಹೀಂ .) ಇಸಲಿಯೇ
ಅನನ್ಯಪನೇಕೇ ದ್ವಾರಾ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಸತ್ -ಉತ್ಪಾದ ನಿಶ್ಚಿತ ಹೋತಾ ಹೈ, (ಅರ್ಥಾತ್ ಉಪರೋಕ್ತ ಕಥನಾನುಸಾರ ದ್ರವ್ಯಕಾ
ದ್ರವ್ಯಾಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಅನನ್ಯಪನಾ ಹೋನೇಸೇ, ಉಸಕೇ ಸತ್ -ಉತ್ಪಾದ ಹೈ, — ಐಸಾ ಅನನ್ಯಪನೇ ದ್ವಾರಾ ಸಿದ್ಧ ಹೋತಾ ಹೈ .)
ಇಸೀ ಬಾತಕೋ (ಉದಾಹರಣ ಸೇ) ಸ್ಪಷ್ಟ ಕಿಯಾ ಜಾತಾ ಹೈ : —
ಜೀವ ದ್ರವ್ಯ ಹೋನೇಸೇ ಔರ ದ್ರವ್ಯ ಪರ್ಯಾಯೋಂಮೇಂ ವರ್ತನೇಸೇ ಜೀವ ನಾರಕತ್ವ, ತಿರ್ಯಂಚತ್ವ, ಮನುಷ್ಯತ್ವ,
ದೇವತ್ವ ಔರ ಸಿದ್ಧತ್ವಮೇಂಸೇ ಕಿಸೀ ಏಕ ಪರ್ಯಾಯಮೇಂ ಅವಶ್ಯಮೇವ (ಪರಿಣಮಿತ) ಹೋಗಾ . ಪರನ್ತು ವಹ
ಜೀವ ಉಸ ಪರ್ಯಾಯರೂಪ ಹೋಕರ ಕ್ಯಾ ದ್ರವ್ಯತ್ವಭೂತ ಅನ್ವಯಶಕ್ತಿಕೋ ಛೋಡತಾ ಹೈ ? ನಹೀಂ ಛೋಡತಾ .