ಪರ್ಯಾಯಾ ಹಿ ಪರ್ಯಾಯಭೂತಾಯಾ ಆತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕವ್ಯಕ್ತೇಃ ಕಾಲ ಏವ ಸತ್ತ್ವಾತ್ತತೋಽನ್ಯಕಾಲೇಷು
ಭವನ್ತ್ಯಸನ್ತ ಏವ . ಯಶ್ಚ ಪರ್ಯಾಯಾಣಾಂ ದ್ರವ್ಯತ್ವಭೂತಯಾನ್ವಯಶಕ್ತ್ಯಾನುಸ್ಯೂತಃ ಕ್ರಮಾನುಪಾತೀ ಸ್ವಕಾಲೇ
ಪ್ರಾದುರ್ಭಾವಃ ತಸ್ಮಿನ್ಪರ್ಯಾಯಭೂತಾಯಾ ಆತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕವ್ಯಕ್ತೇಃ ಪೂರ್ವಮಸತ್ತ್ವಾತ್ಪರ್ಯಾಯಾ ಅನ್ಯ ಏವ . ತತಃ
ಪರ್ಯಾಯಾಣಾಮನ್ಯತ್ವೇನ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ ಪರ್ಯಾಯಸ್ವರೂಪಕರ್ತೃಕರಣಾಧಿಕರಣಭೂತತ್ವೇನ ಪರ್ಯಾಯೇಭ್ಯೋಽಪೃಥಗ್ಭೂತಸ್ಯ
ದ್ರವ್ಯಸ್ಯಾಸದುತ್ಪಾದಃ . ತಥಾ ಹಿ — ನ ಹಿ ಮನುಜಸ್ತ್ರಿದಶೋ ವಾ ಸಿದ್ಧೋ ವಾ ಸ್ಯಾತ್, ನ ಹಿ ತ್ರಿದಶೋ
ಮನುಜೋ ವಾ ಸಿದ್ಧೋ ವಾ ಸ್ಯಾತ್ . ಏವಮಸನ್ ಕಥಮನನ್ಯೋ ನಾಮ ಸ್ಯಾತ್, ಯೇನಾನ್ಯ ಏವ ನ ಸ್ಯಾತ್;
ಯೇನ ಚ ನಿಷ್ಪದ್ಯಮಾನಮನುಜಾದಿಪರ್ಯಾಯಂ ಜಾಯಮಾನವಲಯಾದಿವಿಕಾರಂ ಕಾಂಚನಮಿವ ಜೀವದ್ರವ್ಯಮಪಿ ಪ್ರತಿಪದ-
ಮನ್ಯನ್ನ ಸ್ಯಾತ್ ..೧೧೩..
ದೇವಪರ್ಯಾಯಕಾಲೇ ಮನುಷ್ಯಪರ್ಯಾಯಸ್ಯಾನುಪಲಮ್ಭಾತ್ . ದೇವೋ ವಾ ಮಾಣುಸೋ ವ ಸಿದ್ಧೋ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಮನುಷ್ಯೋ ನ ಭವತಿ
ಸ್ವಾತ್ಮೋಪಲಬ್ಧಿರೂಪಸಿದ್ಧಪರ್ಯಾಯೋ ವಾ ನ ಭವತಿ . ಕಸ್ಮಾತ್ . ಪರ್ಯಾಯಾಣಾಂ ಪರಸ್ಪರಂ ಭಿನ್ನಕಾಲತ್ವಾತ್,
ಸುವರ್ಣದ್ರವ್ಯೇ ಕುಣ್ಡಲಾದಿಪರ್ಯಾಯಾಣಾಮಿವ . ಏವಂ ಅಹೋಜ್ಜಮಾಣೋ ಏವಮಭವನ್ಸನ್ ಅಣಣ್ಣಭಾವಂ ಕಧಂ ಲಹದಿ ಅನನ್ಯಭಾವ-
೨೨೨ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
ಟೀಕಾ : — ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಪರ್ಯಾಯಭೂತ ಸ್ವವ್ಯತಿರೇಕವ್ಯಕ್ತಿಕೇ ಕಾಲಮೇಂ ಹೀ ಸತ್ (-ವಿದ್ಯಮಾನ)
ಹೋನೇಸೇ, ಉಸಸೇ ಅನ್ಯ ಕಾಲೋಂಮೇಂ ಅಸತ್ (-ಅವಿದ್ಯಮಾನ) ಹೀ ಹೈಂ . ಔರ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕಾ ದ್ರವ್ಯತ್ವಭೂತ
ಅನ್ವಯಶಕ್ತಿಕೇ ಸಾಥ ಗುಂಥಾ ಹುಆ (-ಏಕರೂಪತಾಸೇ ಯುಕ್ತ) ಜೋ ಕ್ರಮಾನುಪಾತೀ (ಕ್ರಮಾನುಸಾರ) ಸ್ವಕಾಲಮೇಂ
ಉತ್ಪಾದ ಹೋತಾ ಹೈ ಉಸಮೇಂ ಪರ್ಯಾಯಭೂತ ಸ್ವವ್ಯತಿರೇಕವ್ಯಕ್ತಿಕಾ ಪಹಲೇ ಅಸತ್ಪನಾ ಹೋನೇಸೇ, ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಅನ್ಯ ಹೀ
ಹೈಂ . ಇಸೀಲಿಯೇ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕೀ ಅನ್ಯತಾಕೇ ದ್ವಾರಾ ದ್ರವ್ಯಕಾ — ಜೋ ಕಿ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕೇ ಸ್ವರೂಪಕಾ ಕರ್ತಾ, ಕರಣ
ಔರ ಅಧಿಕರಣ ಹೋನೇಸೇ ಪರ್ಯಾಯೋಂಸೇ ಅಪೃಥಕ್ ಹೈ ಉಸಕಾ — ಅಸತ್ -ಉತ್ಪಾದ ನಿಶ್ಚಿತ ಹೋತಾ ಹೈ .
ಇಸ ಬಾತಕೋ (ಉದಾಹರಣ ದೇಕರ) ಸ್ಪಷ್ಟ ಕರತೇ ಹೈಂ : —
ಮನುಷ್ಯ ವಹ ದೇವ ಯಾ ಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಹೈ, ಔರ ದೇವ, ವಹ ಮನುಷ್ಯ ಯಾ ಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಹೈ; ಇಸಪ್ರಕಾರ
ನ ಹೋತಾ ಹುಆ ಅನನ್ಯ (-ವಹಕಾ ವಹೀ) ಕೈಸೇ ಹೋ ಸಕತಾ ಹೈ, ಕಿ ಜಿಸಸೇ ಅನ್ಯ ಹೀ ನ ಹೋ ಔರ ಜಿಸಸೇ
ಮನುಷ್ಯಾದಿ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೀ ಹೈಂ ಐಸಾ ಜೀವ ದ್ರವ್ಯ ಭೀ — ವಲಯಾದಿ ವಿಕಾರ (ಕಂಕಣಾದಿ ಪರ್ಯಾಯೇಂ)
ಜಿಸಕೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೀ ಹೈಂ ಐಸೇ ಸುವರ್ಣಕೀ ಭಾಂತಿ — ಪದ -ಪದ ಪರ (ಪ್ರತಿ ಪರ್ಯಾಯ ಪರ) ಅನ್ಯ ನ ಹೋ ?
[ಜೈಸೇ ಕಂಕಣ, ಕುಣ್ಡಲ ಇತ್ಯಾದಿ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಅನ್ಯ ಹೈಂ, (-ಭಿನ್ನ -ಭಿನ್ನ ಹೈಂ, ವೇ ಕೀ ವೇ ಹೀ ನಹೀಂ ಹೈಂ) ಇಸಲಿಯೇ
ಉನ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕಾ ಕರ್ತಾ ಸುವರ್ಣ ಭೀ ಅನ್ಯ ಹೈ, ಇಸೀಪ್ರಕಾರ ಮನುಷ್ಯ, ದೇವ ಇತ್ಯಾದಿ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಅನ್ಯ ಹೈಂ, ಇಸಲಿಯೇ
ಉನ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕಾ ಕರ್ತಾ ಜೀವದ್ರವ್ಯ ಭೀ ಪರ್ಯಾಯಾಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಅನ್ಯ ಹೈ . ]
ಭಾವಾರ್ಥ : — ಜೀವಕೇ ಅನಾದಿ ಅನನ್ತ -ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ, ಮನುಷ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಕಾಲಮೇಂ ದೇವಪರ್ಯಾಯಕೀ
ಯಾ ಸ್ವಾತ್ಮೋಪಲಬ್ಧಿರೂಪ ಸಿದ್ಧಪರ್ಯಾಯಕೀ ಅಪ್ರಾಪ್ತಿ ಹೈ ಅರ್ಥಾತ್ ಮನುಷ್ಯ, ದೇವ ಯಾ ಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ
ವೇ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಅನ್ಯ ಅನ್ಯ ಹೈಂ . ಐಸಾ ಹೋನೇಸೇ, ಉನ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕಾ ಕರ್ತ್ತಾ, ಸಾಧನ ಔರ ಆಧಾರ ಜೀವ ಭೀ
ಪರ್ಯಾಯಾಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಅನ್ಯಪನೇಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋತಾ ಹೈ . ಇಸಪ್ರಕಾರ ಜೀವಕೀ ಭಾಂತಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ದ್ರವ್ಯಕೇ ಪರ್ಯಾಯಾಪೇಕ್ಷಾಸೇ