೨೩೦ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
ಮಭಿಲಷ್ಯೇತ ವಾ ಮೋಹಸಂವಲನಾವಿಲಯನಾತ್ ಕ್ರಿಯಾಯಾಃ . ಕ್ರಿಯಾ ಹಿ ತಾವಚ್ಚೇತನಸ್ಯ ಪೂರ್ವೋತ್ತರದಶಾ-
ವಿಶಿಷ್ಟಚೈತನ್ಯಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಿಕಾ . ಸಾ ಪುನರಣೋರಣ್ವನ್ತರಸಂಗತಸ್ಯ ಪರಿಣತಿರಿವಾತ್ಮನೋ ಮೋಹಸಂವಲಿತಸ್ಯ
ದ್ವಯಣುಕಕಾರ್ಯಸ್ಯೇವ ಮನುಷ್ಯಾದಿಕಾರ್ಯಸ್ಯ ನಿಷ್ಪಾದಕತ್ವಾತ್ಸಫಲೈವ . ಸೈವ ಮೋಹಸಂವಲನವಿಲಯನೇ ಪುನ-
ಚತುರ್ವಿಂಶತಿಗಾಥಾಭಿರಷ್ಟಭಿಃ ಸ್ಥಲೈಃ ಸಾಮಾನ್ಯಜ್ಞೇಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಧ್ಯೇ ಸಾಮಾನ್ಯದ್ರವ್ಯಪ್ರರೂಪಣಂ ಸಮಾಪ್ತಮ್ . ಅತಃ
ಪರಂ ತತ್ರೈವ ಸಾಮಾನ್ಯದ್ರವ್ಯನಿರ್ಣಯಮಧ್ಯೇ ಸಾಮಾನ್ಯಭೇದಭಾವನಾಮುಖ್ಯತ್ವೇನೈಕಾದಶಗಾಥಾಪರ್ಯನ್ತಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಕರೋತಿ .
ತತ್ರ ಕ್ರಮೇಣ ಪಞ್ಚಸ್ಥಲಾನಿ ಭವನ್ತಿ . ಪ್ರಥಮತಸ್ತಾವದ್ವಾರ್ತಿಕವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಸಾಂಖ್ಯೈಕಾನ್ತನಿರಾಕರಣಂ,
ಅಥವಾ ಶುದ್ಧನಿಶ್ಚಯನಯೇನ ಜೈನಮತಮೇವೇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮುಖ್ಯತಯಾ ‘ಏಸೋ ತ್ತಿ ಣತ್ಥಿ ಕೋಈ’ ಇತ್ಯಾದಿ
ಸೂತ್ರಗಾಥೈಕಾ . ತದನನ್ತರಂ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯಾ ನಿಶ್ಚಯನಯೇನ ಕರ್ಮಫಲಂ ಭವತಿ, ನ ಚ ಶುದ್ಧಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಮಿತಿ
ಸೂತ್ರಗಾಥೈಕಾ . ತದನನ್ತರಂ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯಾ ನಿಶ್ಚಯನಯೇನ ಕರ್ಮಫಲಂ ಭವತಿ, ನ ಚ ಶುದ್ಧಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಮಿತಿ
ತಸ್ಯೈವಾಧಿಕಾರಸೂತ್ರಸ್ಯ ವಿವರಣಾರ್ಥಂ ‘ಕಮ್ಮಂ ಣಾಮಸಮಕ್ಖಂ’ ಇತ್ಯಾದಿಪಾಠಕ್ರಮೇಣ ಗಾಥಾಚತುಷ್ಟಯಂ, ತತಃ ಪರಂ
ರಾಗಾದಿಪರಿಣಾಮ ಏವ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಕಾರಣತ್ವಾದ್ಭಾವಕರ್ಮ ಭಣ್ಯತ ಇತಿ ಪರಿಣಾಮಮುಖ್ಯತ್ವೇನ ‘ಆದಾ ಕಮ್ಮಮಲಿಮಸೋ’
ಇತ್ಯಾದಿಸೂತ್ರದ್ವಯಂ, ತದನನ್ತರಂ ಕ ರ್ಮಫಲಚೇತನಾ ಕ ರ್ಮಚೇತನಾ ಜ್ಞಾನಚೇತನೇತಿ ತ್ರಿವಿಧಚೇತನಾಪ್ರತಿಪಾದನರೂಪೇಣ
‘ಪರಿಣಮದಿ ಚೇದಣಾಏ’ ಇತ್ಯಾದಿಸೂತ್ರತ್ರಯಂ, ತದನನ್ತರಂ ಶುದ್ಧಾತ್ಮಭೇದಭಾವನಾಫಲಂ ಕಥಯನ್ ಸನ್ ‘ಕತ್ತಾಕರಣಂ’
ಇತ್ಯಾದ್ಯೇಕಸೂತ್ರೇಣೋಪಸಂಹರತಿ . ಏವಂ ಭೇದಭಾವನಾಧಿಕಾರೇ ಸ್ಥಲಪಞ್ಚಕೇನ ಸಮುದಾಯಪಾತನಿಕಾ . ತದ್ಯಥಾ — ಅಥ
ರಾಗಾದಿಪರಿಣಾಮ ಏವ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಕಾರಣತ್ವಾದ್ಭಾವಕರ್ಮ ಭಣ್ಯತ ಇತಿ ಪರಿಣಾಮಮುಖ್ಯತ್ವೇನ ‘ಆದಾ ಕಮ್ಮಮಲಿಮಸೋ’
ಇತ್ಯಾದಿಸೂತ್ರದ್ವಯಂ, ತದನನ್ತರಂ ಕ ರ್ಮಫಲಚೇತನಾ ಕ ರ್ಮಚೇತನಾ ಜ್ಞಾನಚೇತನೇತಿ ತ್ರಿವಿಧಚೇತನಾಪ್ರತಿಪಾದನರೂಪೇಣ
‘ಪರಿಣಮದಿ ಚೇದಣಾಏ’ ಇತ್ಯಾದಿಸೂತ್ರತ್ರಯಂ, ತದನನ್ತರಂ ಶುದ್ಧಾತ್ಮಭೇದಭಾವನಾಫಲಂ ಕಥಯನ್ ಸನ್ ‘ಕತ್ತಾಕರಣಂ’
ಇತ್ಯಾದ್ಯೇಕಸೂತ್ರೇಣೋಪಸಂಹರತಿ . ಏವಂ ಭೇದಭಾವನಾಧಿಕಾರೇ ಸ್ಥಲಪಞ್ಚಕೇನ ಸಮುದಾಯಪಾತನಿಕಾ . ತದ್ಯಥಾ — ಅಥ
ನರನಾರಕಾದಿಪರ್ಯಾಯಾಃ ಕರ್ಮಾಧೀನತ್ವೇನ ವಿನಶ್ವರತ್ವಾದಿತಿ ಶುದ್ಧನಿಶ್ಚಯನಯೇನ ಜೀವಸ್ವರೂಪಂ ನ ಭವತೀತಿ ಭೇದಭಾವನಾಂ
ಕಥಯತಿ — ಏಸೋ ತ್ತಿ ಣತ್ಥಿ ಕೋಈ ಟಙ್ಕೋತ್ಕೀರ್ಣಜ್ಞಾಯಕೈಕಸ್ವಭಾವಪರಮಾತ್ಮದ್ರವ್ಯವತ್ಸಂಸಾರೇ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯೇಷು ಮಧ್ಯೇ
ಕಥಯತಿ — ಏಸೋ ತ್ತಿ ಣತ್ಥಿ ಕೋಈ ಟಙ್ಕೋತ್ಕೀರ್ಣಜ್ಞಾಯಕೈಕಸ್ವಭಾವಪರಮಾತ್ಮದ್ರವ್ಯವತ್ಸಂಸಾರೇ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯೇಷು ಮಧ್ಯೇ
ಸರ್ವದೈವೈಷ ಏಕರೂಪ ಏವ ನಿತ್ಯಃ ಕೋಽಪಿ ನಾಸ್ತಿ . ತರ್ಹಿ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯನಿರ್ವರ್ತಿಕಾ ಸಂಸಾರಕ್ರಿಯಾ ಸಾಪಿ ನ
ಭವಿಷ್ಯತಿ . ಣ ಣತ್ಥಿ ಕಿರಿಯಾ ನ ನಾಸ್ತಿ ಕ್ರಿಯಾ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವರಾಗಾದಿಪರಿಣತಿಸ್ಸಂಸಾರಃ ಕರ್ಮೇತಿ ಯಾವತ್ ಇತಿ
ಪರ್ಯಾಯನಾಮಚತುಷ್ಟಯರೂಪಾ ಕ್ರಿಯಾಸ್ತ್ಯೇವ . ಸಾ ಚ ಕಥಂಭೂತಾ . ಸಭಾವಣಿವ್ವತ್ತಾ ಶುದ್ಧಾತ್ಮಸ್ವಭಾವಾದ್ವಿಪರೀತಾಪಿ
ನರನಾರಕಾದಿವಿಭಾವಪರ್ಯಾಯಸ್ವಭಾವೇನ ನಿರ್ವೃತ್ತಾ . ತರ್ಹಿ ಕಿಂ ನಿಷ್ಫಲಾ ಭವಿಷ್ಯತಿ . ಕಿರಿಯಾ ಹಿ ಣತ್ಥಿ ಅಫಲಾ
ಕ್ರಿಯಾ ಹಿ ನಾಸ್ತ್ಯಫಲಾ ಸಾ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವರಾಗಾದಿಪರಿಣತಿರೂಪಾ ಕ್ರಿಯಾ ಯದ್ಯಪ್ಯನನ್ತಸುಖಾದಿಗುಣಾತ್ಮಕಮೋಕ್ಷಕಾರ್ಯಂ ಪ್ರತಿ
ನಿಷ್ಫಲಾ ತಥಾಪಿ ನಾನಾದುಃಖದಾಯಕಸ್ವಕೀಯಕಾರ್ಯಭೂತಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯನಿರ್ವರ್ತಕತ್ವಾತ್ಸಫಲೇತಿ ಮನುಷ್ಯಾದಿ-
ಪರ್ಯಾಯನಿಷ್ಪತ್ತಿರೇವಾಸ್ಯಾಃ ಫಲಮ್ . ಕಥಂ ಜ್ಞಾಯತ ಇತಿ ಚೇತ್ . ಧಮ್ಮೋ ಜದಿ ಣಿಪ್ಫಲೋ ಪರಮೋ ಧರ್ಮೋ ಯದಿ ನಿಷ್ಫಲಃ
ನಿಷ್ಫಲಾ ತಥಾಪಿ ನಾನಾದುಃಖದಾಯಕಸ್ವಕೀಯಕಾರ್ಯಭೂತಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯನಿರ್ವರ್ತಕತ್ವಾತ್ಸಫಲೇತಿ ಮನುಷ್ಯಾದಿ-
ಪರ್ಯಾಯನಿಷ್ಪತ್ತಿರೇವಾಸ್ಯಾಃ ಫಲಮ್ . ಕಥಂ ಜ್ಞಾಯತ ಇತಿ ಚೇತ್ . ಧಮ್ಮೋ ಜದಿ ಣಿಪ್ಫಲೋ ಪರಮೋ ಧರ್ಮೋ ಯದಿ ನಿಷ್ಫಲಃ
ನ ಹುಆ ಹೋನೇಸೇ ಮಾನನಾ ಚಾಹಿಯೇ; ಕ್ಯೋಂಕಿ — ಪ್ರಥಮ ತೋ, ಕ್ರಿಯಾ ಚೇತನಕೀ ಪೂರ್ವೋತ್ತರದಶಾಸೇ ೧ವಿಶಿಷ್ಟ
ಚೈತನ್ಯಪರಿಣಾಮಸ್ವರೂಪ ಹೈ; ಔರ ವಹ (ಕ್ರಿಯಾ) — ಜೈಸೇ ದೂಸರೇ ಅಣುಕೇ ಸಾಥ ಯುಕ್ತ (ಕಿಸೀ) ಅಣುಕೀ
ಪರಿಣತಿ ೨ದ್ವಿಅಣುಕಕಾರ್ಯಕೀ ನಿಷ್ಪಾದಕ ಹೈ, ಉಸೀ ಪ್ರಕಾರ — ಮೋಹಕೇ ಸಾಥ ಮಿಲಿತ ಆತ್ಮಾಕೇ ಸಂಬಂಧಮೇಂ,
೧. ವಿಶಿಷ್ಟ -ಭೇದಯುಕ್ತ . (ಪೂರ್ವಕೀ ಔರ ಪಶ್ಚಾತ್ಕೀ ಅವಸ್ಥಾಕೇ ಭೇದಸೇ ಭೇದಯುಕ್ತ ಐಸೇ ಚೈತನ್ಯಪರಿಣಾಮ ವಹ ಆತ್ಮಾಕೀ
ಕ್ರಿಯಾ ಹೈ .) ೨. ದ್ವಿಅಣುಕಕಾರ್ಯಕೀ ನಿಷ್ಪಾದಕ = ದೋ ಅಣುಓಂಸೇ ಬನೇ ಹುಯೇ ಸ್ಕಂಧರೂಪ ಕಾರ್ಯಕೀ ಉತ್ಪಾದಕ .