ಅಮೀ ಮನುಷ್ಯಾದಯಃ ಪರ್ಯಾಯಾ ನಾಮಕರ್ಮನಿರ್ವೃತ್ತಾಃ ಸನ್ತಿ ತಾವತ್ . ನ ಪುನರೇತಾವತಾಪಿ ತತ್ರ ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವಭಾವಾಭಿಭವೋಽಸ್ತಿ, ಯಥಾ ಕನಕಬದ್ಧಮಾಣಿಕ್ಯಕಂಕ ಣೇಷು ಮಾಣಿಕ್ಯಸ್ಯ . ಯತ್ತತ್ರ ನೈವ ಜೀವಃ ಸ್ವಭಾವಮುಪಲಭತೇ ತತ್ ಸ್ವಕರ್ಮಪರಿಣಮನಾತ್, ಪಯಃಪೂರವತ್ . ಯಥಾ ಖಲು ಪಯಃಪೂರಃ ಪ್ರದೇಶಸ್ವಾದಾಭ್ಯಾಂ ಪಿಚುಮನ್ದಚನ್ದನಾದಿವನರಾಜೀಂ ಪರಿಣಮನ್ನ ದ್ರವತ್ವಸ್ವಾದುತ್ವಸ್ವಭಾವಮುಪಲಭತೇ, ತಥಾತ್ಮಾಪಿ ಪ್ರದೇಶಭಾವಾಭ್ಯಾಂ ಕರ್ಮಪರಿಣಮನಾನ್ನಾಮೂರ್ತತ್ವನಿರುಪರಾಗವಿಶುದ್ಧಿಮತ್ತ್ವಸ್ವಭಾವಮುಪಲಭತೇ ..೧೧೮.. ಲಬ್ಧಸ್ವಭಾವಾ ನ ಭವನ್ತಿ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸ್ವಭಾವಾಭಿಭವೋ ಭಣ್ಯತೇ, ನ ಚ ಜೀವಾಭಾವಃ . ಕಥಂಭೂತಾಃ ಸನ್ತೋ ಲಬ್ಧಸ್ವಭಾವಾ ನ ಭವನ್ತಿ . ಪರಿಣಮಮಾಣಾ ಸಕಮ್ಮಾಣಿ ಸ್ವಕೀಯೋದಯಾಗತಕರ್ಮಾಣಿ ಸುಖದುಃಖರೂಪೇಣ ಪರಿಣಮಮಾನಾ ಇತಿ . ಅಯಮತ್ರಾರ್ಥಃ — ಯಥಾ ವೃಕ್ಷಸೇಚನವಿಷಯೇ ಜಲಪ್ರವಾಹಶ್ಚನ್ದನಾದಿವನರಾಜಿರೂಪೇಣ ಪರಿಣತಃ ಸನ್ಸ್ವಕೀಯ-
ಟೀಕಾ : — ಪ್ರಥಮ ತೋ, ಯಹ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯೇಂ ನಾಮಕರ್ಮಸೇ ನಿಷ್ಪನ್ನ ಹೈಂ, ಕಿನ್ತು ಇತನೇಸೇ ಭೀ ವಹಾಂ ಜೀವಕೇ ಸ್ವಭಾವಕಾ ಪರಾಭವ ನಹೀಂ ಹೈ; ಜೈಸೇ ಕನಕಬದ್ಧ (ಸುವರ್ಣಮೇಂ ಜಡೇ ಹುಯೇ) ಮಾಣಿಕವಾಲೇ ಕಂಕಣೋಂಮೇಂ ಮಾಣಿಕಕೇ ಸ್ವಭಾವಕಾ ಪರಾಭವ ನಹೀಂ ಹೋತಾ ತದನುಸಾರ . ಜೋ ವಹಾಂ ಜೀವ ಸ್ವಭಾವಕೋ ಉಪಲಬ್ಧ ನಹೀಂ ಕರತಾ – ಅನುಭವ ನಹೀಂ ಕರತಾ ಸೋ ಸ್ವಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋನೇಸೇ ಹೈ, ಪಾನೀಕೇ ಪೂರ (ಬಾಢ) ಕೀ ಭಾಂತಿ . ಜೈಸೇ ಪಾನೀಕಾ ಪೂರ ಪ್ರದೇಶಸೇ ಔರ ಸ್ವಾದಸೇ ನಿಮ್ಬ -ಚನ್ದನಾದಿವನರಾಜಿರೂಪ (ನೀಮ, ಚನ್ದನ ಇತ್ಯಾದಿ ವೃಕ್ಷೋಂಕೀ ಲಮ್ಬೀ ಪಂಕ್ತಿರೂಪ) ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತಾ ಹುಆ ( ಅಪನೇ ೧ದ್ರವತ್ವ ಔರ ೨ಸ್ವಾದುತ್ವರೂಪ ಸ್ವಭಾವಕೋ ಉಪಲಬ್ಧ ನಹೀಂ ಕರತಾ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಆತ್ಮಾ ಭೀ ಪ್ರದೇಶಸೇ ಔರ ಭಾವಸೇ ಸ್ವಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋನೇಸೇ (ಅಪನೇ) ಅಮೂರ್ತತ್ವ ಔರ ೩ನಿರುಪರಾಗ ವಿಶುದ್ಧಿಮತ್ವರೂಪ ಸ್ವಭಾವಕೋ ಉಪಲಬ್ಧ ನಹೀಂ ಕರತಾ .
ಭಾವಾರ್ಥ : — ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯೋಂಮೇಂ ಕರ್ಮ ಕಹೀಂ ಜೀವಕೇ ಸ್ವಭಾವಕೋ ನ ತೋ ಹನತಾ ಹೈ ಔರ ನ ಆಚ್ಛಾದಿತ ಕರತಾ ಹೈ; ಪರನ್ತು ವಹಾಂ ಜೀವ ಸ್ವಯಂ ಹೀ ಅಪನೇ ದೋಷಸೇ ಕರ್ಮಾನುಸಾರ ಪರಿಣಮನ ಕರತಾ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ಉಸೇ ಅಪನೇ ಸ್ವಭಾವಕೀ ಉಪಲಬ್ಧಿ ನಹೀಂ ಹೈ . ಜೈಸೇ ಪಾನೀಕಾ ಪೂರ ಪ್ರದೇಶಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ವೃಕ್ಷೋಂಕೇ ರೂಪಸೇ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತಾ ಹುಆ ಅಪನೇ ಪ್ರವಾಹೀಪನೇರೂಪ ಸ್ವಭಾವಕೋ ಉಪಲಬ್ಧ ಕರತಾ ಹುಆ ಅನುಭವ ನಹೀಂ ಕರತಾ, ಔರ ಸ್ವಾದಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ವೃಕ್ಷರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತಾ ಹುಆ ಅಪನೇ ಸ್ವಾದಿಷ್ಟಪನೇರೂಪ ಸ್ವಭಾವಕೋ ಉಪಲಬ್ಧ ನಹೀಂ ಕರತಾ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಆತ್ಮಾ ಭೀ ಪ್ರದೇಶಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಸ್ವಕರ್ಮಾನುಸಾರ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತಾ ಹುಆ ಅಪನೇ ಅಮೂರ್ತಸ್ವರೂಪ ಸ್ವಭಾವಕೋ ಉಪಲಬ್ಧ ನಹೀಂ ಕರತಾ ಔರ ಭಾವಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಸ್ವಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತಾ ಹುಆ ಉಪರಾಗಸೇ ರಹಿತ ವಿಶುದ್ಧಿವಾಲಾಪನಾರೂಪ ಅಪನೇ ಸ್ವಭಾವಕೋ ಉಪಲಬ್ಧ ನಹೀಂ ಕರತಾ . ಇಸಸೇ ಯಹ ನಿಶ್ಚಿತ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯೋಂಮೇಂ ಜೀವೋಂಕೋ ಅಪನೇ ಹೀ ದೋಷಸೇ ಅಪನೇ
೨೩೪ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧. ದ್ರವತ್ವ = ಪ್ರವಾಹೀಪನಾ .
೨. ಸ್ವಾದುತ್ವ = ಸ್ವಾದಿಷ್ಟಪನಾ .
೩. ನಿರುಪರಾಗ -ವಿಶುದ್ಧಿಮತ್ವ = ಉಪರಾಗ (-ಮಲಿನತಾ, ವಿಕಾರ) ರಹಿತ ವಿಶುದ್ಧಿವಾಲಾಪನಾ [ಅರೂಪೀಪನಾ ಔರ ನಿರ್ವಿಕಾರ -ವಿಶುದ್ಧಿವಾಲಾಪನಾ ಆತ್ಮಾಕಾ ಸ್ವಭಾವ ಹೈ . ]