ನಾನಾತ್ವಾಭ್ಯಾಮ್ . ಯದಾ ಖಲು ಭಂಗೋತ್ಪಾದಯೋರೇಕತ್ವಂ ತದಾ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಃ, ಯದಾ ತು ನಾನಾತ್ವಂ ತದೋತ್ತರಃ . ತಥಾ ಹಿ — ಯಥಾ ಯ ಏವ ಘಟಸ್ತದೇವ ಕುಣ್ಡಮಿತ್ಯುಕ್ತೇ ಘಟಕುಣ್ಡಸ್ವರೂಪಯೋರೇಕತ್ವಾಸಂಭವಾತ್ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತಾ ಮೃತ್ತಿಕಾ ಸಂಭವತಿ, ತಥಾ ಯ ಏವ ಸಂಭವಃ ಸ ಏವ ವಿಲಯ ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ಸಂಭವವಿಲಯ- ಸ್ವರೂಪಯೋರೇಕತ್ವಾಸಂಭವಾತ್ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತಂ ಧ್ರೌವ್ಯಂ ಸಂಭವತಿ; ತತೋ ದೇವಾದಿಪರ್ಯಾಯೇ ಸಂಭವತಿ ಮನುಷ್ಯಾದಿ- ಪರ್ಯಾಯೇ ವಿಲೀಯಮಾನೇ ಚ ಯ ಏವ ಸಂಭವಃ ಸ ಏವ ವಿಲಯ ಇತಿ ಕೃತ್ವಾ ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತಂ ಧ್ರೌವ್ಯವಜ್ಜೀವದ್ರವ್ಯಂ ಸಂಭಾವ್ಯತ ಏವ . ತತಃ ಸರ್ವದಾ ದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಜೀವಷ್ಟಂಕೋತ್ಕೀರ್ಣೋಽವತಿಷ್ಠತೇ . ಅಪಿ ಚ ಯಥಾಽನ್ಯೋ ಘಟೋಽನ್ಯತ್ಕುಣ್ಡಮಿತ್ಯುಕ್ತೇ ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತಾಯಾ ಮೃತ್ತಿಕಾಯಾ ಅನ್ಯತ್ವಾಸಂಭವಾತ್ ಘಟಕುಣ್ಡ- ಸ್ವರೂಪೇ ಸಂಭವತಃ, ತಥಾನ್ಯಃ ಸಂಭವೋಽನ್ಯೋ ವಿಲಯ ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತಸ್ಯ ಧ್ರೌವ್ಯಸ್ಯಾನ್ಯತ್ವಾ- ಭಙ್ಗಸಮುದ್ಭವೋ ಯತ್ರ ಸಂಭವತಿ ಕ್ಷಣಭಙ್ಗಸಮುದ್ಭವಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಕ್ಷಣಭಙ್ಗಸಮುದ್ಭವೇ ವಿನಶ್ವರೇ ಪರ್ಯಾಯಾರ್ಥಿಕನಯೇನ ಜನೇ ಲೋಕೇ ಜಗತಿ ಕಶ್ಚಿದಪಿ, ತಸ್ಮಾನ್ನೈವ ಜಾಯತೇ ನ ಚೋತ್ಪದ್ಯತ ಇತಿ ಹೇತುಂ ವದತಿ . ಜೋ ಹಿ ಭವೋ ಸೋ ವಿಲಓ ದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕನಯೇನ ಯೋ ಹಿ ಭವಸ್ಸ ಏವ ವಿಲಯೋ ಯತಃ ಕಾರಣಾತ್ . ತಥಾಹಿ – ಮುಕ್ತಾತ್ಮನಾಂ ಯ ಏವ ಸಕಲವಿಮಲಕೇವಲಜ್ಞಾನಾದಿರೂಪೇಣ ಮೋಕ್ಷಪರ್ಯಾಯೇಣ ಭವ ಉತ್ಪಾದಃ ಸ ಏವ ನಿಶ್ಚಯರತ್ತ್ತ್ತ್ತ್ನತ್ರಯಾತ್ಮಕನಿಶ್ಚಯಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗಪರ್ಯಾಯೇಣ ವಿಲಯೋ ವಿನಾಶಸ್ತೌ ಚ ಮೋಕ್ಷಪರ್ಯಾಯಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗಪರ್ಯಾಯೌ ಕಾರ್ಯಕಾರಣರೂಪೇಣ ಭಿನ್ನೌ, ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತಂ ಯತ್ಪರಮಾತ್ಮದ್ರವ್ಯಂ ತದೇವ, ಮೃತ್ಪಿಣ್ಡ- ಉತ್ಪಾದಕೇ ಸಾಥ (ಭೀ) ಜುಡಾ ಹುಆ ಹೈ . ಔರ ಯಹ ವಿರೋಧಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ನಹೀಂ ಹೋತಾ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ಉದ್ಭವ ಔರ ವಿಲಯಕಾ ಏಕಪನಾ ಔರ ಅನೇಕಪನಾ ಹೈ . ಜಬ ಉದ್ಭವ ಔರ ವಿಲಯಕಾ ಏಕಪನಾ ಹೈ ತಬ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷ ಹೈ, ಔರ ಜಬ ಅನೇಕಪನಾ ಹೈ ತಬ ಉತ್ತರಪಕ್ಷ ಹೈ . (ಅರ್ಥಾತ್ – ಜಬ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶಕೇ ಏಕಪನೇಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾ ಲೀ ಜಾಯ ತಬ ಯಹ ಪಕ್ಷ ಫಲಿತ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ – ‘ನ ತೋ ಕೋಈ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ ಔರ ನ ನಷ್ಟ ಹೋತಾ ಹೈ; ಔರ ಜಬ ಉತ್ಪಾದ ತಥಾ ವಿನಾಶಕೇ ಅನೇಕಪನೇಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾ ಲೀ ಜಾಯ ತಬ ಪ್ರತಿಕ್ಷಣ ಹೋನೇವಾಲೇ ವಿನಾಶ ಔರ ಉತ್ಪಾದಕಾ ಪಕ್ಷ ಫಲಿತ ಹೋತಾ ಹೈ .) ವಹ ಇಸಪ್ರಕಾರ ಹೈ : —

ಜೈಸೇ : — ‘ಜೋ ಘಡಾ ಹೈ ವಹೀ ಕೂಂಡಾ ಹೈ’ ಐಸಾ ಕಹಾ ಜಾನೇ ಪರ, ಘಡೇ ಔರ ಕೂಂಡೇಕೇ ಸ್ವರೂಪಕಾ ಏಕಪನಾ ಅಸಮ್ಭವ ಹೋನೇಸೇ, ಉನ ದೋನೋಂಕೀ ಆಧಾರಭೂತ ಮಿಟ್ಟೀ ಪ್ರಗಟ ಹೋತೀ ಹೈ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ‘ಜೋ ಉತ್ಪಾದ ಹೈ ವಹೀ ವಿನಾಶ ಹೈ’ ಐಸಾ ಕಹಾ ಜಾನೇ ಪರ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶಕೇ ಸ್ವರೂಪಕಾ ಏಕಪನಾ ಅಸಮ್ಭವ ಹೋನೇಸೇ ಉನ ದೋನೋಂಕಾ ಆಧಾರಭೂತ ಧ್ರೌವ್ಯ ಪ್ರಗಟ ಹೋತಾ ಹೈ; ಇಸಲಿಯೇ ದೇವಾದಿಪರ್ಯಾಯಕೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇ ಔರ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯಕೇ ನಷ್ಟ ಹೋನೇ ಪರ, ‘ಜೋ ಉತ್ಪಾದ ಹೈ ವಹೀ ವಿಲಯ ಹೈ’ ಐಸಾ ಮಾನನೇಸೇ (ಇಸ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ) ಉನ ದೋನೋಂಕಾ ಆಧಾರಭೂತ ಧ್ರೌವ್ಯವಾನ್ ಜೀವದ್ರವ್ಯ ಪ್ರಗಟ ಹೋತಾ ಹೈ (-ಲಕ್ಷಮೇಂ ಆತಾ ಹೈ ) ಇಸಲಿಯೇ ಸರ್ವದಾ ದ್ರವ್ಯಪನೇಸೇ ಜೀವ ಟಂಕೋತ್ಕೀರ್ಣ ರಹತಾ ಹೈ

ಔರ ಫಿ ರ, ಜೈಸೇ ‘ಅನ್ಯ ಘಡಾ ಹೈ ಔರ ಅನ್ಯ ಕೂಂಡಾ ಹೈ’ ಐಸಾ ಕಹಾ ಜಾನೇ ಪರ ಉನ ದೋನೋಂಕೀ ಆಧಾರಭೂತ ಮಿಟ್ಟೀಕಾ ಅನ್ಯಪನಾ (-ಭಿನ್ನ -ಭಿನ್ನಪನಾ) ಅಸಂಭವಿತ ಹೋನೇಸೇ ಘಡೇಕಾ ಔರ ಕೂಂಡೇಕಾ (-ದೋನೋಂಕಾ ಭಿನ್ನ -ಭಿನ್ನ) ಸ್ವರೂಪ ಪ್ರಗಟ ಹೋತಾ ಹೈ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ‘ಅನ್ಯ ಉತ್ಪಾದ ಹೈ ಔರ ಅನ್ಯ ವ್ಯಯ

೨೩೬ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-