ಯತಃ ಖಲು ಜೀವೋ ದ್ರವ್ಯತ್ವೇನಾವಸ್ಥಿತೋಽಪಿ ಪರ್ಯಾಯೈರನವಸ್ಥಿತಃ, ತತಃ ಪ್ರತೀಯತೇ ನ ಕಶ್ಚಿದಪಿ ಸಂಸಾರೇ ಸ್ವಭಾವೇನಾವಸ್ಥಿತ ಇತಿ . ಯಚ್ಚಾತ್ರಾನವಸ್ಥಿತತ್ವಂ ತತ್ರ ಸಂಸಾರ ಏವ ಹೇತುಃ, ತಸ್ಯ ಮನುಷ್ಯಾದಿ- ಪರ್ಯಾಯಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ಸ್ವರೂಪೇಣೈವ ತಥಾವಿಧತ್ವಾತ್ . ಅಥ ಯಸ್ತು ಪರಿಣಮಮಾನಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವೋತ್ತರ- ದಶಾಪರಿತ್ಯಾಗೋಪಾದಾನಾತ್ಮಕಃ ಕ್ರಿಯಾಖ್ಯಃ ಪರಿಣಾಮಸ್ತತ್ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಮ್ ..೧೨೦..

ಅಥ ಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕೇ ಸಂಸಾರೇ ಕುತಃ ಪುದ್ಗಲಶ್ಲೇಷೋ ಯೇನ ತಸ್ಯ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯಾತ್ಮಕತ್ವ- ಮಿತ್ಯತ್ರ ಸಮಾಧಾನಮುಪವರ್ಣಯತಿ — ಆದಾ ಕಮ್ಮಮಲಿಮಸೋ ಪರಿಣಾಮಂ ಲಹದಿ ಕಮ್ಮಸಂಜುತ್ತಂ .

ತತ್ತೋ ಸಿಲಿಸದಿ ಕಮ್ಮಂ ತಮ್ಹಾ ಕಮ್ಮಂ ತು ಪರಿಣಾಮೋ ..೧೨೧.. ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಿದಾನೀಂ ತಸ್ಯೋಪಸಂಹಾರಮಾಹ — ತಮ್ಹಾ ದು ಣತ್ಥಿ ಕೋಈ ಸಹಾವಸಮವಟ್ಠಿದೋ ತ್ತಿ ತಸ್ಮಾನ್ನಾಸ್ತಿ ಕಶ್ಚಿತ್ಸ್ವ- ಭಾವಸಮವಸ್ಥಿತ ಇತಿ . ಯಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪ್ರಕಾರೇಣ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯಾಣಾಂ ವಿನಶ್ವರತ್ವಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ತಸ್ಮಾದೇವ ಜ್ಞಾಯತೇ ಪರಮಾನನ್ದೈಕಲಕ್ಷಣಪರಮಚೈತನ್ಯಚಮತ್ಕಾರಪರಿಣತಶುದ್ಧಾತ್ಮಸ್ವಭಾವವದವಸ್ಥಿತೋ ನಿತ್ಯಃ ಕೋಽಪಿ ನಾಸ್ತಿ . ಕ್ವ . ಸಂಸಾರೇ ನಿಸ್ಸಂಸಾರಶುದ್ಧಾತ್ಮನೋ ವಿಪರೀತೇ ಸಂಸಾರೇ . ಸಂಸಾರಸ್ವರೂಪಂ ಕಥಯತಿ — ಸಂಸಾರೋ ಪುಣ ಕಿರಿಯಾ ಸಂಸಾರಃ ಪುನಃ ಕ್ರಿಯಾ . ನಿಷ್ಕ್ರಿಯನಿರ್ವಿಕಲ್ಪಶುದ್ಧಾತ್ಮಪರಿಣತೇರ್ವಿಸದೃಶೀ ಮನುಷ್ಯಾದಿವಿಭಾವಪರ್ಯಾಯಪರಿಣತಿರೂಪಾ ಕ್ರಿಯಾ ಸಂಸಾರ- ಸ್ವರೂಪಮ್ . ಸಾ ಚ ಕಸ್ಯ ಭವತಿ . ಸಂಸರಮಾಣಸ್ಸ ಜೀವಸ್ಸ ವಿಶುದ್ಧಜ್ಞಾನದರ್ಶನಸ್ವಭಾವಮುಕ್ತಾತ್ಮನೋ ವಿಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಸಂಸರತಃ ಪರಿಭ್ರಮತಃ ಸಂಸಾರಿಜೀವಸ್ಯೇತಿ . ತತಃ ಸ್ಥಿತಂ ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯಾತ್ಮಕಃ ಸಂಸಾರ ಏವ ವಿನಶ್ವರತ್ವೇ ಕಾರಣಮಿತಿ ..೧೨೦.. ಏವಂ ಶುದ್ಧಾತ್ಮನೋ ಭಿನ್ನಾನಾಂ ಕರ್ಮಜನಿತಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯಾಣಾಂ ವಿನಶ್ವರತ್ವಕಥನಮುಖ್ಯತಯಾ

ಟೀಕಾ : — ವಾಸ್ತವಮೇಂ ಜೀವ ದ್ರವ್ಯಪನೇಸೇ ಅವಸ್ಥಿತ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಪರ್ಯಾಯೋಂಸೇ ಅನವಸ್ಥಿತ ಹೈ; ಇಸಸೇ ಯಹ ಪ್ರತೀತ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ಸಂಸಾರಮೇಂ ಕೋಈ ಭೀ ಸ್ವಭಾವಸೇ ಅವಸ್ಥಿತ ನಹೀಂ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ಕಿಸೀಕಾ ಸ್ವಭಾವ ಕೇವಲ ಅವಿಚಲ — ಏಕರೂಪ ರಹನೇವಾಲಾ ನಹೀಂ ಹೈ ); ಔರ ಯಹಾಂ ಜೋ ಅನವಸ್ಥಿತತಾ ಹೈ ಉಸಮೇಂ ಸಂಸಾರ ಹೀ ಹೇತು ಹೈ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ವಹ (-ಸಂಸಾರ) ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯಾತ್ಮಕ ಹೈ, ಕಾರಣ ಕಿ ವಹ ಸ್ವರೂಪಸೇ ಹೀ ವೈಸಾ ಹೈ, (ಅರ್ಥಾತ್ ಸಂಸಾರಕಾ ಸ್ವರೂಪ ಹೀ ಐಸಾ ಹೈ ) ಉಸಮೇಂ ಪರಿಣಮನ ಕರತೇ ಹುಯೇ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಪೂರ್ವೋತ್ತರದಶಾಕಾ ತ್ಯಾಗಗ್ರಹಣಾತ್ಮಕ ಐಸಾ ಜೋ ಕ್ರಿಯಾ ನಾಮಕಾ ಪರಿಣಾಮ ಹೈ ವಹ ಸಂಸಾರಕಾ ಸ್ವರೂಪ ಹೈ ..೧೨೦..

ಅಬ ಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕ ಸಂಸಾರಮೇಂ ಕಿಸ ಕಾರಣಸೇ ಪುದ್ಗಲಕಾ ಸಂಬಂಧ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ಜಿಸಸೇ ವಹ (ಸಂಸಾರ) ಮನುಷ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯಾತ್ಮಕ ಹೋತಾ ಹೈ ? — ಇಸಕಾ ಯಹಾಂ ಸಮಾಧಾನ ಕರತೇ ಹೈಂ : —

ಕರ್ಮೇ ಮಲಿನ ಜೀವ ಕರ್ಮಸಂಯುತ ಪಾಮತೋ ಪರಿಣಾಮನೇ, ತೇಥೀ ಕರಮ ಬಂಧಾಯ ಛೇ; ಪರಿಣಾಮ ತೇಥೀ ಕರ್ಮ ಛೇ. ೧೨೧.

೨೩೮ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-