ಲಕ್ಷಣಕ್ರಿಯಾಯಾ ಆತ್ಮಮಯತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ . ಯಾ ಚ ಕ್ರಿಯಾ ಸಾ ಪುನರಾತ್ಮನಾ ಸ್ವತನ್ತ್ರೇಣ ಪ್ರಾಪ್ಯತ್ವಾತ್ಕರ್ಮ . ತತಸ್ತಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಾದಾತ್ಮಾ ಆತ್ಮಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಭಾವಕರ್ಮಣ ಏವ ಕರ್ತಾ, ನ ತು ಪುದ್ಗಲಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಣಃ . ಅಥ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಣಃ ಕಃ ಕರ್ತೇತಿ ಚೇತ್ . ಪುದ್ಗಲಪರಿಣಾಮೋ ಹಿ ತಾವತ್ಸ್ವಯಂ ಪುದ್ಗಲ ಏವ, ಪರಿಣಾಮಿನಃ ಪರಿಣಾಮಸ್ವರೂಪಕರ್ತೃತ್ವೇನ ಪರಿಣಾಮಾದನನ್ಯತ್ವಾತ್ . ಯಶ್ಚ ತಸ್ಯ ತಥಾವಿಧಃ ಪರಿಣಾಮಃ ಸಾ ಪುದ್ಗಲಮಯ್ಯೇವ ಕ್ರಿಯಾ, ಸರ್ವ- ದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಪರಿಣಾಮಲಕ್ಷಣಕ್ರಿಯಾಯಾ ಆತ್ಮಮಯತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ . ಯಾ ಚ ಕ್ರಿಯಾ ಸಾ ಪುನಃ ಪುದ್ಗಲೇನ ಸ್ವತನ್ತ್ರೇಣ ಪ್ರಾಪ್ಯತ್ವಾತ್ಕರ್ಮ . ತತಸ್ತಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಾತ್ ಪುದ್ಗಲ ಆತ್ಮಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಅಥವಾ ದ್ವಿತೀಯಪಾತನಿಕಾ – ಶುದ್ಧಪಾರಿಣಾಮಿಕಪರಮಭಾವಗ್ರಾಹಕೇಣ ಶುದ್ಧನಯೇನ ಯಥೈವಾಕರ್ತಾ ತಥೈವಾಶುದ್ಧನಯೇನಾಪಿ ಸಾಂಖ್ಯೇನ ಯದುಕ್ತಂ ತನ್ನಿಷೇಧಾರ್ಥಮಾತ್ಮನೋ ಬನ್ಧಮೋಕ್ಷಸಿದ್ಧಯರ್ಥಂ ಕಥಂಚಿತ್ಪರಿಣಾಮಿತ್ವಂ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಯತೀತಿ ಪಾತನಿಕಾದ್ವಯಂ ಮನಸಿ ಸಂಪ್ರಧಾರ್ಯ ಸೂತ್ರಮಿದಂ ನಿರೂಪಯತಿ — ಪರಿಣಾಮೋ ಸಯಮಾದಾ ಪರಿಣಾಮಃ ಸ್ವಯಮಾತ್ಮಾ, ಆತ್ಮ- ಪರಿಣಾಮಸ್ತಾವದಾತ್ಮೈವ . ಕಸ್ಮಾತ್ . ಪರಿಣಾಮಪರಿಣಾಮಿನೋಸ್ತನ್ಮಯತ್ವಾತ್ . ಸಾ ಪುಣ ಕಿರಿಯ ತ್ತಿ ಹೋದಿ ಸಾ ಪುನಃ ಕ್ರಿಯೇತಿ ಭವತಿ, ಸ ಚ ಪರಿಣಾಮಃ ಕ್ರಿಯಾ ಪರಿಣತಿರಿತಿ ಭವತಿ . ಕಥಂಭೂತಾ . ಜೀವಮಯಾ ಜೀವೇನ ನಿರ್ವೃತ್ತತ್ವಾಜ್ಜೀವಮಯೀ . ಕಿರಿಯಾ ಕಮ್ಮ ತ್ತಿ ಮದಾ ಜೀವೇನ ಸ್ವತನ್ತ್ರೇಣ ಸ್ವಾಧೀನೇನ ಶುದ್ಧಾಶುದ್ಧೋಪಾದಾನಕಾರಣಭೂತೇನ ಪ್ರಾಪ್ಯತ್ವಾತ್ಸಾ ಕ್ರಿಯಾ ಕರ್ಮೇತಿ ಮತಾ ಸಂಮತಾ . ಕರ್ಮಶಬ್ದೇನಾತ್ರ ಯದೇವ ಚಿದ್ರೂಪಂ ಜೀವಾದಭಿನ್ನಂ ಭಾವಕರ್ಮಸಂಜ್ಞಂ ನಿಶ್ಚಯಕರ್ಮ ತದೇವ ಗ್ರಾಹ್ಯಮ್ . ತಸ್ಯೈವ ಕರ್ತಾ ಜೀವಃ . ತಮ್ಹಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಣ ದು ಕತ್ತಾ ತಸ್ಮಾದ್ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಣೋ ನ ಕರ್ತೇತಿ . ಅತ್ರೈತದಾಯಾತಿ – ಯದ್ಯಪಿ ಕಥಂಚಿತ್ ಪರಿಣಾಮಿತ್ವೇ ಸತಿ ಜೀವಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಜಾತಂ ತಥಾಪಿ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಸ್ವಕೀಯ- ಪರಿಣಾಮಾನಾಮೇವ ಕರ್ತಾ, ಪುದ್ಗಲಕರ್ಮಣಾಂ ವ್ಯವಹಾರೇಣೇತಿ . ತತ್ರ ತು ಯದಾ ಶುದ್ಧೋಪಾದಾನಕಾರಣರೂಪೇಣ ಶುದ್ಧೋಪಯೋಗೇನ ಪರಿಣಾಮಕೇ ಸ್ವರೂಪಕಾ ಕರ್ತ್ತಾ ಹೋನೇಸೇ ಪರಿಣಾಮಸೇ ಅನನ್ಯ ಹೈ; ಔರ ಜೋ ಉಸಕಾ (-ಆತ್ಮಾಕಾ) ತಥಾವಿಧ ಪರಿಣಾಮ ಹೈ ವಹ ಜೀವಮಯೀ ಹೀ ಕ್ರಿಯಾ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಸರ್ವ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೀ ಪರಿಣಾಮಲಕ್ಷಣಕ್ರಿಯಾ ಆತ್ಮಮಯತಾ (ನಿಜಮಯತಾ) ಸೇ ಸ್ವೀಕಾರ ಕೀ ಗಈ ಹೈ; ಔರ ಫಿ ರ, ಜೋ (ಜೀವಮಯೀ) ಕ್ರಿಯಾ ಹೈ ವಹ ಆತ್ಮಾಕೇ ದ್ವಾರಾ ಸ್ವತಂತ್ರತಯಾ ೧ಪ್ರಾಪ್ಯ ಹೋನೇಸೇ ಕರ್ಮ ಹೈ . ಇಸಲಿಯೇ ಪರಮಾರ್ಥತಃ ಆತ್ಮಾ ಅಪನೇ ಪರಿಣಾಮಸ್ವರೂಪ ಭಾವಕರ್ಮಕಾ ಹೀ ಕರ್ತ್ತಾ ಹೈ; ಕಿನ್ತು ಪುದ್ಗಲಪರಿಣಾಮಸ್ವರೂಪ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಕಾ ನಹೀಂ .

ಅಬ ಯಹಾಂ ಐಸಾ ಪ್ರಶ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ‘(ಜೀವ ಭಾವಕರ್ಮಕಾ ಹೀ ಕರ್ತ್ತಾ ಹೈ ತಬ ಫಿ ರ) ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಕಾ ಕರ್ತ್ತಾ ಕೌನ ಹೈ ?’ ಇಸಕಾ ಉತ್ತರ ಇಸಪ್ರಕಾರ ಹೈ : — ಪ್ರಥಮ ತೋ ಪುದ್ಗಲಕಾ ಪರಿಣಾಮ ವಾಸ್ತವಮೇಂ ಸ್ವಯಂ ಪುದ್ಗಲ ಹೀ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪರಿಣಾಮೀ ಪರಿಣಾಮಕೇ ಸ್ವರೂಪಕಾ ಕರ್ತ್ತಾ ಹೋನೇಸೇ ಪರಿಣಾಮಸೇ ಅನನ್ಯ ಹೈ; ಔರ ಜೋ ಉಸಕಾ (-ಪುದ್ಗಲಕಾ) ತಥಾವಿಧಿ ಪರಿಣಾಮ ಹೈ ವಹ ಪುದ್ಗಲಮಯೀ ಹೀ ಕ್ರಿಯಾ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಸರ್ವ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೀ ಪರಿಣಾಮಸ್ವರೂಪ ಕ್ರಿಯಾ ನಿಜಮಯ ಹೋತೀ ಹೈ, ಐಸಾ ಸ್ವೀಕಾರ ಕಿಯಾ ಗಯಾ ಹೈ; ಔರ ಫಿ ರ, ಜೋ (ಪುದ್ಗಲಮಯೀ) ಕ್ರಿಯಾ ಹೈ ವಹ ಪುದ್ಗಲಕೇ ದ್ವಾರಾ ಸ್ವತಂತ್ರತಯಾ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಹೋನೇಸೇ ಕರ್ಮ ಹೈ . ಇಸಲಿಯೇ ಪರಮಾರ್ಥತಃ ಪುದ್ಗಲ ಅಪನೇ ಪರಿಣಾಮಸ್ವರೂಪ ಉಸ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಕಾ ಹೀ ಕರ್ತ್ತಾ ಹೈ, ಕಿನ್ತು ಪ್ರ. ೩೧

೧. ಪ್ರಾಪ್ಯ = ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋನೇ ಯೋಗ್ಯ, (ಜೋ ಸ್ವತಂತ್ರಪನೇ ಕರೇ ಸೋ ಕರ್ತಾ ಹೈ; ಔರ ಕ ರ್ತ್ತಾ ಜಿಸೇ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರೇ ಸೋ ಕರ್ಮ ಹೈ .)