ಇಹ ಹಿ ದ್ರವ್ಯಮೇಕತ್ವನಿಬನ್ಧನಭೂತಂ ದ್ರವ್ಯತ್ವಸಾಮಾನ್ಯಮನುಜ್ಝದೇವ ತದಧಿರೂಢವಿಶೇಷಲಕ್ಷಣ- ಸದ್ಭಾವಾದನ್ಯೋನ್ಯವ್ಯವಚ್ಛೇದೇನ ಜೀವಾಜೀವತ್ವವಿಶೇಷಮುಪಢೌಕತೇ . ತತ್ರ ಜೀವಸ್ಯಾತ್ಮದ್ರವ್ಯಮೇವೈಕಾ ವ್ಯಕ್ತಿಃ . ಅಜೀವಸ್ಯ ಪುನಃ ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಂ ಧರ್ಮದ್ರವ್ಯಮಧರ್ಮದ್ರವ್ಯಂ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಮಾಕಾಶದ್ರವ್ಯಂ ಚೇತಿ ಪಂಚ ವ್ಯಕ್ತಯಃ . ಕಥನೇನ ದ್ವಿತೀಯಾ ಚೇತಿ ‘ಆಗಾಸಮಣುಣಿವಿಟ್ಠಂ’ ಇತ್ಯಾದಿಸೂತ್ರದ್ವಯೇನ ಸಪ್ತಮಸ್ಥಲಮ್ . ತದನನ್ತರಂ ಕಾಲಾಣುರೂಪದ್ರವ್ಯಕಾಲ- ಸ್ಥಾಪನರೂಪೇಣ ‘ಉಪ್ಪಾದೋ ಪದ್ಧಂಸೋ’ ಇತ್ಯಾದಿಗಾಥಾತ್ರಯೇಣಾಷ್ಟಮಸ್ಥಲಮಿತಿ ವಿಶೇಷಜ್ಞೇಯಾಧಿಕಾರೇ ಸಮುದಾಯಪಾತನಿಕಾ . ತದ್ಯಥಾ — ಅಥ ಜೀವಾಜೀವಲಕ್ಷಣಮಾವೇದಯತಿ — ದವ್ವಂ ಜೀವಮಜೀವಂ ದ್ರವ್ಯಂ ಜೀವಾಜೀವಲಕ್ಷಣಂ ಭವತಿ . ಜೀವೋ ಪುಣ ಚೇದಣೋ ಜೀವಃ ಪುನಶ್ಚೇತನಃ ಸ್ವತಃಸಿದ್ಧಯಾ ಬಹಿರಙ್ಗಕಾರಣನಿರಪೇಕ್ಷಯಾ ಬಹಿರನ್ತಶ್ಚ ಪ್ರಕಾಶಮಾನಯಾ ನಿತ್ಯರೂಪಯಾ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಪರಮಶುದ್ಧಚೇತನಯಾ, ವ್ಯವಹಾರೇಣ ಪುನರಶುದ್ಧಚೇತನಯಾ ಚ ಯುಕ್ತತ್ವಾಚ್ಚೇತನೋ ಭವತಿ . ಪುನರಪಿ ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟಃ .
ಅಬ, ದ್ರವ್ಯವಿಶೇಷಕಾ ಪ್ರಜ್ಞಾಪನ ಕರತೇ ಹೈಂ (ಅರ್ಥಾತ್ ದ್ರವ್ಯವಿಶೇಷೋಂಕೋ – ದ್ರವ್ಯಕೋ ಭೇದೋಂಕೋ – ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ ) . ಉಸಮೇಂ (ಪ್ರಥಮ), ದ್ರವ್ಯಕೇ ಜೀವ -ಅಜೀವಪನೇರೂಪ ವಿಶೇಷಕೋ ನಿಶ್ಚಿತ ಕರತೇ ಹೈಂ, (ಅರ್ಥಾತ್ ದ್ರವ್ಯಕೇ ಜೀವ ಔರ ಅಜೀವ – ಐಸೇ ದೋ ಭೇದ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ ) : —
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ದ್ರವ್ಯಂ ] ದ್ರವ್ಯ [ಜೀವಃ ಅಜೀವಃ ] ಜೀವ ಔರ ಅಜೀವ ಹೈ . [ಪುನಃ ] ಉಸಮೇಂ [ಚೇತನೋಪಯೋಗಮಯಃ ] ಚೇತನಾಮಯ ತಥಾ ಉಪಯೋಗಮಯ ಸೋ [ಜೀವಃ ] ಜೀವ ಹೈ, [ಚ ] ಔರ [ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಪ್ರಮುಖಃ ಅಚೇತನಃ ] ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಾದಿಕ ಅಚೇತನ ದ್ರವ್ಯ ವೇ [ಅಜೀವಃ ಭವತಿ ] ಅಜೀವ ಹೈಂ ..೧೨೭..
ಟೀಕಾ : — ಯಹಾಂ (ಇಸ ವಿಶ್ವಮೇಂ) ದ್ರವ್ಯ, ಏಕತ್ವಕೇ ಕಾರಣಭೂತ ದ್ರವ್ಯತ್ವಸಾಮಾನ್ಯಕೋ ಛೋಡೇ ಬಿನಾ ಹೀ, ಉಸಮೇಂ ರಹೇ ಹುಏ ವಿಶೇಷಲಕ್ಷಣೋಂಕೇ ಸದ್ಭಾವಕೇ ಕಾರಣ ಏಕ -ದೂಸರೇಸೇ ಪೃಥಕ್ ಕಿಯೇ ಜಾನೇಪರ ಜೀವತ್ವರೂಪ ಔರ ಅಜೀವತ್ವರೂಪ ವಿಶೇಷಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋತಾ ಹೈ . ಉಸಮೇಂ, ಜೀವಕಾ ಆತ್ಮದ್ರವ್ಯ ಹೀ ಏಕ ಭೇದ ಹೈ; ಔರ ಅಜೀವಕೇ ಪುದ್ಗಲ ದ್ರವ್ಯ, ಧರ್ಮದ್ರವ್ಯ, ಅಧರ್ಮದ್ರವ್ಯ, ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ತಥಾ ಆಕಾಶದ್ರವ್ಯ — ಯಹ ಪಾಂಚ ಭೇದ ಹೈಂ . ಜೀವಕಾ ವಿಶೇಷಲಕ್ಷಣ ಚೇತನಾ -ಉಪಯೋಗಮಯತ್ವ (ಚೇತನಾಮಯಪನಾ ಔರ ಉಪಯೋಗಮಯಪನಾ) ಹೈ;
ಛೇ ದ್ರವ್ಯ ಜೀವ, ಅಜೀವ; ಚಿತ -ಉಪಯೋಗಮಯ ತೇ ಜೀವ ಛೇ; ಪುದ್ಗಲಪ್ರಮುಖ ಜೇ ಛೇ ಅಚೇತನ ದ್ರವ್ಯ, ತೇಹ ಅಜೀವ ಛೇ. ೧೨೭.
೨೫೨ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-