ವಿಶೇಷಲಕ್ಷಣಂ ಜೀವಸ್ಯ ಚೇತನೋಪಯೋಗಮಯತ್ವಂ; ಅಜೀವಸ್ಯ ಪುನರಚೇತನತ್ವಮ್ . ತತ್ರ ಯತ್ರ ಸ್ವಧರ್ಮವ್ಯಾಪಕ- ತ್ವಾತ್ಸ್ವರೂಪತ್ವೇನ ದ್ಯೋತಮಾನಯಾನಪಾಯಿನ್ಯಾ ಭಗವತ್ಯಾ ಸಂವಿತ್ತಿರೂಪಯಾ ಚೇತನಯಾ, ತತ್ಪರಿಣಾಮಲಕ್ಷಣೇನ ದ್ರವ್ಯವೃತ್ತಿರೂಪೇಣೋಪಯೋಗೇನ ಚ ನಿರ್ವೃತ್ತತ್ವಮವತೀರ್ಣಂ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ಸ ಜೀವಃ . ಯತ್ರ ಪುನರುಪಯೋಗಸಹಚರಿತಾಯಾ ಯಥೋದಿತಲಕ್ಷಣಾಯಾಶ್ಚೇತನಾಯಾ ಅಭಾವಾದ್ ಬಹಿರನ್ತಶ್ಚಾಚೇತನತ್ವಮವತೀರ್ಣಂ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ಸೋಽಜೀವಃ ..೧೨೭..
ಉವಓಗಮಓ ಉಪಯೋಗಮಯಃ ಅಖಣ್ಡೈಕಪ್ರತಿಭಾಸಮಯೇನ ಸರ್ವವಿಶುದ್ಧೇನ ಕೇವಲಜ್ಞಾನದರ್ಶನಲಕ್ಷಣೇನಾರ್ಥಗ್ರಹಣವ್ಯಾಪಾರ- ರೂಪೇಣ ನಿಶ್ಚಯನಯೇನೇತ್ಥಂಭೂತಶುದ್ಧೋಪಯೋಗೇನ, ವ್ಯವಹಾರೇಣ ಪುನರ್ಮತಿಜ್ಞಾನಾದ್ಯಶುದ್ಧೋಪಯೋಗೇನ ಚ ನಿರ್ವೃತ್ತತ್ವಾನ್ನಿಷ್ಪನ್ನ- ತ್ವಾದುಪಯೋಗಮಯಃ . ಪೋಗ್ಗಲದವ್ವಪ್ಪಮುಹಂ ಅಚೇದಣಂ ಹವದಿ ಅಜ್ಜೀವಂ ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಪ್ರಮುಖಮಚೇತನಂ ಭವತ್ಯಜೀವದ್ರವ್ಯಂ; ಪುದ್ಗಲಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಕಾಶಕಾಲಸಂಜ್ಞಂ ದ್ರವ್ಯಪಞ್ಚಕಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಲಕ್ಷಣಚೇತನಾಯಾ ಉಪಯೋಗಸ್ಯ ಚಾಭಾವಾದಜೀವಮಚೇತನಂ ಔರ ಅಜೀವಕಾ, (ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣ) ಅಚೇತನಪನಾ ಹೈ . ವಹಾಂ (ಜೀವಕೇ) ಸ್ವಧರ್ಮೋಂಮೇಂ ವ್ಯಾಪನೇವಾಲೀ ಹೋನೇಸೇ (ಜೀವಕೇ) ಸ್ವಸ್ವರೂಪಸೇ ಪ್ರಕಾಶಿತ ಹೋತೀ ಹುಈ, ಅವಿನಾಶಿನೀ, ಭಗವತೀ, ಸಂವೇದನರೂಪ ಚೇತನಾಕೇ ದ್ವಾರಾ ತಥಾ ಚೇತನಾಪರಿಣಾಮಲಕ್ಷಣ, ೧ದ್ರವ್ಯಪರಿಣತಿರೂಪ ಉಪಯೋಗಕೇ ದ್ವಾರಾ ಜಿಸಮೇಂ ನಿಷ್ಪನ್ನಪನಾ (-ರಚನಾರೂಪಪನಾ) ಅವತರಿತ ಪ್ರತಿಭಾಸಿತ ಹೋತಾ ಹೈ, ವಹ ಜೀವ ಹೈ ಔರ ಜಿಸಮೇಂ ಉಪಯೋಗಕೇ ಸಾಥ ರಹನೇವಾಲೀ, ೨ಯಥೋಕ್ತ ಲಕ್ಷಣವಾಲೀ ಚೇತನಾಕಾ ಅಭಾವ ಹೋನೇಸೇ ಬಾಹರ ತಥಾ ಭೀತರ ಅಚೇತನಪನಾ ಅವತರಿತ ಪ್ರತಿಭಾಸಿತ ಹೋತಾ ಹೈ, ವಹ ಅಜೀವ ಹೈ .
ಭಾವಾರ್ಥ : — ದ್ರವ್ಯತ್ವರೂಪ ಸಾಮಾನ್ಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ದ್ರವ್ಯೋಂಮೇಂ ಏಕತ್ವ ಹೈ ತಥಾಪಿ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣೋಂಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಉನಕೇ ಜೀವ ಔರ ಅಜೀವ ಐಸೇ ದೋ ಭೇದ ಹೈಂ . ಜೋ (ದ್ರವ್ಯ) ಭಗವತೀ ಚೇತನಾಕೇ ದ್ವಾರಾ ಔರ ಚೇತನಾಕೇ ಪರಿಣಾಮಸ್ವರೂಪ ಉಪಯೋಗ ದ್ವಾರಾ ರಚಿತ ಹೈ ವಹ ಜೀವ ಹೈ, ಔರ ಜೋ (ದ್ರವ್ಯ) ಚೇತನಾರಹಿತ ಹೋನೇಸೇ ಅಚೇತನ ಹೈ ವಹ ಅಜೀವ ಹೈ . ಜೀವಕಾ ಏಕ ಹೀ ಭೇದ ಹೈ; ಅಜೀವಕೇ ಪಾಂಚ ಭೇದ ಹೈಂ, ಇನ ಸಬಕಾ ವಿಸ್ತೃತ ವಿವೇಚನ ಆಗೇ ಕಿಯಾ ಜಾಯಗಾ ..೧೨೭..
ಅಬ (ದ್ರವ್ಯಕೇ) ಲೋಕಾಲೋಕಸ್ವರೂಪ ವಿಶೇಷ (-ಭೇದ) ನಿಶ್ಚಿತ ಕರತೇ ಹೈಂ : —
ಆಕಾಶಮಾಂ ಜೇ ಭಾಗ ಧರ್ಮ -ಅಧರ್ಮ -ಕಾಳ ಸಹಿತ ಛೇ, ಜೀವ -ಪುದ್ಗಲೋಥೀ ಯುಕ್ತ ಛೇ, ತೇ ಸರ್ವಕಾಳೇ ಲೋಕ ಛೇ. ೧೨೮.
೧. ಚೇತನಾಕಾ ಪರಿಣಾಮಸ್ವರೂಪ ಉಪಯೋಗ ಜೀವದ್ರವ್ಯಕೀ ಪರಿಣತಿ ಹೈ .
೨. ಯಥೋಕ್ತ ಲಕ್ಷಣವಾಲೀ = ಊ ಪರ ಕಹೇ ಅನುಸಾರ ಲಕ್ಷಣವಾಲೀ (ಚೇತನಾಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಊ ಪರ ಹೀ ಕಹನೇಮೇಂ ಆಯಾ ಹೈ .)