ಇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಹ್ಯಾಃ ಕಿಲ ಸ್ಪರ್ಶರಸಗನ್ಧವರ್ಣಾಸ್ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾತ್ . ತೇ ಚೇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವವ್ಯಕ್ತಿಶಕ್ತಿ- ವಶಾತ್ ಗೃಹ್ಯಮಾಣಾ ಅಗೃಹ್ಯಮಾಣಾಶ್ಚ ಆ -ಏಕದ್ರವ್ಯಾತ್ಮಕಸೂಕ್ಷ್ಮಪರ್ಯಾಯಾತ್ಪರಮಾಣೋಃ ಆ -ಅನೇಕ- ದ್ರವ್ಯಾತ್ಮಕಸ್ಥೂಲಪರ್ಯಾಯಾತ್ಪೃಥಿವೀಸ್ಕನ್ಧಾಚ್ಚ ಸಕಲಸ್ಯಾಪಿ ಪುದ್ಗಲಸ್ಯಾವಿಶೇಷೇಣ ವಿಶೇಷಗುಣತ್ವೇನ ವಿದ್ಯನ್ತೇ . ತೇ ಚ ಮೂರ್ತತ್ವಾದೇವ ಶೇಷದ್ರವ್ಯಾಣಾಮಸಂಭವನ್ತಃ ಪುದ್ಗಲಮಧಿಗಮಯನ್ತಿ . ಶಬ್ದಸ್ಯಾಪೀನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಾದ್ ಗುಣತ್ವಂ ನ ಖಲ್ವಾಶಂಕ ನೀಯಂ, ತಸ್ಯ ವೈಚಿತ್ರ್ಯಪ್ರಪಂಚಿತವೈಶ್ವರೂಪಸ್ಯಾಪ್ಯನೇಕದ್ರವ್ಯಾತ್ಮಕಪುದ್ಗಲಪರ್ಯಾಯತ್ವೇನಾಭ್ಯುಪ- ಸಂಬನ್ಧಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ . ದವ್ವಾಣಮಮುತ್ತಾಣಂ ವಿಶುದ್ಧಜ್ಞಾನದರ್ಶನಸ್ವಭಾವಂ ಯತ್ಪರಮಾತ್ಮದ್ರವ್ಯಂ ತತ್ಪ್ರಭೃತೀನಾಮಮೂರ್ತದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಸಂಬನ್ಧಿನೋ ಭವನ್ತಿ . ತೇ ಕೇ . ಗುಣಾ ಅಮುತ್ತಾ ಅಮೂರ್ತಾಃ ಗುಣಾಃ, ಕೇವಲಜ್ಞಾನಾದಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ . ಇತಿ ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಗುಣಾನಾಂ ಲಕ್ಷಣಸಂಬನ್ಧೌ ಜ್ಞಾತವ್ಯೌ ..೧೩೧.. ಏವಂ ಜ್ಞಾನಾದಿವಿಶೇಷಗುಣಭೇದೇನ ದ್ರವ್ಯಭೇದೋ ಭವತೀತಿ ಕಥನರೂಪೇಣ ದ್ವಿತೀಯ- ಸ್ಥಲೇ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಗತಮ್ . ಅಥ ಮೂರ್ತಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಗುಣಾನಾವೇದಯತಿ — ವಣ್ಣರಸಗಂಧಫಾಸಾ ವಿಜ್ಜಂತೇ ಪೋಗ್ಗಲಸ್ಸ ವರ್ಣರಸಗನ್ಧಸ್ಪರ್ಶಾ ವಿದ್ಯನ್ತೇ . ಕಸ್ಯ . ಪುದ್ಗಲಸ್ಯ . ಕಥಂಭೂತಸ್ಯ . ಸುಹುಮಾದೋ ಪುಢವೀಪರಿಯಂತಸ್ಸ ಯ ‘‘ಪುಢವೀ ಜಲಂ ಚ ಛಾಯಾ ಚಉರಿಂದಿಯವಿಸಯಕಮ್ಮಪರಮಾಣೂ . ಛವ್ವಿಹಭೇಯಂ ಭಣಿಯಂ ಪೋಗ್ಗಲದವ್ವಂ ಜಿಣವರೇಹಿಂ’’ .. ಇತಿ
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ವರ್ಣರಸಗಂಧಸ್ಪರ್ಶಾಃ ] ವರ್ಣ, ರಸ, ಗಂಧ ಔರ ಸ್ಪರ್ಶ (-ಗುಣ) [ಸೂಕ್ಷ್ಮಾತ್ ] ಸೂಕ್ಷ್ಮಸೇ ಲೇಕರ [ಪೃಥ್ವೀಪರ್ಯಂತಸ್ಯ ಚ ] ಪೃಥ್ವೀ ಪರ್ಯನ್ತಕೇ [ಪುದ್ಗಲಸ್ಯ ] (ಸರ್ವ) ಪುದ್ಗಲಕೇ [ವಿದ್ಯನ್ತೇ ] ಹೋತೇ ಹೈಂ; [ಚಿತ್ರಃ ಶಬ್ದಃ ] ಜೋ ವಿವಿಧ ಪ್ರಕಾರಕಾ ಶಬ್ದ ಹೈ [ಸಃ ] ವಹ [ಪುದ್ಗಲ ] ಪುದ್ಗಲ ಅರ್ಥಾತ್ ಪೌದ್ಗಲಿಕ ಪರ್ಯಾಯ ಹೈ ..೧೩೨..
ಟೀಕಾ : — ಸ್ಪರ್ಶ, ರಸ, ಗಂಧ ಔರ ವರ್ಣ ಇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಹ್ಯ ಹೈಂ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ವೇ ಇನ್ದ್ರಿಯೋಂಕೇ ವಿಷಯ ಹೈಂ . ವೇ ಇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಹ್ಯತಾಕೀ ೧ವ್ಯಕ್ತಿ ಔರ ಶಕ್ತಿಕೇ ವಶಸೇ ಭಲೇ ಹೀ ಇನ್ದ್ರಿಯೋಂಕೇ ದ್ವಾರಾ ಗ್ರಹಣ ಕಿಯೇ ಜಾತೇ ಹೋಂ ಯಾ ನ ಕಿಯೇ ಜಾತೇ ಹೋಂ ತಥಾಪಿ ವೇ ಏಕದ್ರವ್ಯಾತ್ಮಕ ಸೂಕ್ಷ್ಮಪರ್ಯಾಯರೂಪ ಪರಮಾಣುಸೇ ಲೇಕರ ಅನೇಕದ್ರವ್ಯಾತ್ಮಕ ಸ್ಥೂಲಪರ್ಯಾಯರೂಪ ಪೃಥ್ವೀಸ್ಕಂಧ ತಕಕೇ ಸಮಸ್ತ ಪುದ್ಗಲಕೇ, ಅವಿಶೇಷತಯಾ ವಿಶೇಷ ಗುಣೋಂಕೇ ರೂಪಮೇಂ ಹೋತೇ ಹೈಂ; ಔರ ಉನಕೇ ಮೂರ್ತ ಹೋನೇಕೇ ಕಾರಣ ಹೀ, (ಪುದ್ಗಲಕೇ ಅತಿರಿಕ್ತ) ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ನ ಹೋನೇಸೇ ವೇ ಪುದ್ಗಲಕೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ .
ಐಸೀ ಶಂಕಾ ನಹೀಂ ಕರನೀ ಚಾಹಿಯೇ ಕಿ ಶಬ್ದ ಭೀ ಇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಹ್ಯ ಹೋನೇಸೇ ಗುಣ ಹೋಗಾ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ವಹ (ಶಬ್ದ) ೨ವಿಚಿತ್ರತಾಕೇ ದ್ವಾರಾ ವಿಶ್ವರೂಪಪನಾ (ಅನೇಕಾನೇಕಪ್ರಕಾರಪನಾ) ದರಶಾತಾ ಹೋನೇಪರ ಭೀ ಉಸೇ ಅನೇಕದ್ರವ್ಯಾತ್ಮಕ ಪುದ್ಗಲಪರ್ಯಾಯಕೇ ರೂಪಮೇಂ ಸ್ವೀಕಾರ ಕಿಯಾ ಜಾತಾ ಹೈ .
೨೬೦ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧. ಪರಮಾಣು, ಕಾರ್ಮಣವರ್ಗಣಾ ಇತ್ಯಾದಿಮೇಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಾಹ್ಯತಾ ವ್ಯಕ್ತ ನಹೀಂ ಹೈ ತಥಾಪಿ ಶಕ್ತಿರೂಪಸೇ ಅವಶ್ಯ ಹೋತೀ ಹೈ; ಇಸೀಲಿಯೇ ಬಹುತಸೇ ಪರಮಾಣು ಸ್ಕಂಧರೂಪ ಹೋಕರ ಸ್ಥೂಲತಾ ಧಾರಣ ಕರಕೇ ಇನ್ದ್ರಿಯೋಂಸೇ ಜ್ಞಾತ ಹೋತೇ ಹೈಂ .
೨. ವಿಚಿತ್ರತಾ = ವಿವಿಧತಾ (ಶಬ್ದ ಭಾಷಾತ್ಮಕ, ಅಭಾಷಾತ್ಮಕ, ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ, ವೈಶ್ರಸಿಕ – ಐಸೇ ಅನೇಕ ಪ್ರಕಾರಕೇ ಹೈಂ .)