ಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶಪ್ರಸ್ತಾರರೂಪತ್ವಾದಧರ್ಮಸ್ಯ, ಸರ್ವವ್ಯಾಪ್ಯನನ್ತಪ್ರದೇಶಪ್ರಸ್ತಾರರೂಪತ್ವಾದಾಕಾಶಸ್ಯ ಚ ಪ್ರದೇಶವತ್ತ್ವಮ್ . ಕಾಲಾಣೋಸ್ತು ದ್ರವ್ಯೇಣ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ಪರ್ಯಾಯೇಣ ತು ಪರಸ್ಪರಸಂಪರ್ಕಾಸಂಭವಾದಪ್ರದೇಶತ್ವಮೇವಾಸ್ತಿ . ತತಃ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಮಪ್ರದೇಶಂ, ಶೇಷದ್ರವ್ಯಾಣಿ ಪ್ರದೇಶವನ್ತಿ ..೧೩೫..
ಲೋಗಾಲೋಗೇಸು ಣಭೋ ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮೇಹಿಂ ಆದದೋ ಲೋಗೋ .
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಯೋಃ ಪುನರವಸ್ಥಿತರೂಪೇಣ ಲೋಕಾಕಾಶಪ್ರಮಿತಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶತ್ವಮ್ . ಸ್ಕನ್ಧಾಕಾರಪರಿಣತಪುದ್ಗಲಾನಾಂ ತು ಸಂಖ್ಯೇಯಾಸಂಖ್ಯೇಯಾನನ್ತಪ್ರದೇಶತ್ವಮ್ . ಕಿಂತು ಪುದ್ಗಲವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಪ್ರದೇಶಶಬ್ದೇನ ಪರಮಾಣವೋ ಗ್ರಾಹ್ಯಾ, ನ ಚ ಕ್ಷೇತ್ರ- ಪ್ರದೇಶಾಃ . ಕಸ್ಮಾತ್ . ಪುದ್ಗಲಾನಾಮನನ್ತಪ್ರದೇಶಕ್ಷೇತ್ರೇಽವಸ್ಥಾನಾಭಾವಾದಿತಿ . ಪರಮಾಣೋರ್ವ್ಯಕ್ತಿರೂಪೇಣೈಕಪ್ರದೇಶತ್ವಂ ಶಕ್ತಿರೂಪೇಣೋಪಚಾರೇಣ ಬಹುಪ್ರದೇಶತ್ವಂ ಚ . ಆಕಾಶಸ್ಯಾನನ್ತಾ ಇತಿ . ಣತ್ಥಿ ಪದೇಸ ತ್ತಿ ಕಾಲಸ್ಸ ನ ಸನ್ತಿ ಪ್ರದೇಶಾ ಇತಿ ಕಾಲಸ್ಯ . ಕಸ್ಮಾತ್ . ದ್ರವ್ಯರೂಪೇಣೈಕಪ್ರದೇಶತ್ವಾತ್, ಪರಸ್ಪರಬನ್ಧಾಭಾವಾತ್ಪರ್ಯಾಯರೂಪೇಣಾಪೀತಿ ..೧೩೫.. ಅಥ ತಮೇವಾರ್ಥಂ ದ್ರಢಯತಿ —
ಪ್ರದೇಶೋಂಕೇ ಪ್ರಸ್ತಾರರೂಪ ಹೋನೇಸೇ ಅಧರ್ಮ ಪ್ರದೇಶವಾನ್ ಹೈ; ಔರ ಸರ್ವವ್ಯಾಪೀ ಅನನ್ತಪ್ರದೇಶೋಂಕೇ ಪ್ರಸ್ತಾರರೂಪ ಹೋನೇಸೇ ಆಕಾಶ ಪ್ರದೇಶವಾನ್ ಹೈ . ಕಾಲಾಣು ತೋ ದ್ರವ್ಯಸೇ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಹೋನೇಸೇ ಔರ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಪರ್ಕ ನ ಹೋನೇಸೇ ಅಪ್ರದೇಶೀ ಹೀ ಹೈ . ಇಸಲಿಯೇ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಅಪ್ರದೇಶೀ ಹೈ ಔರ ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯ ಪ್ರದೇಶವಾನ್ ಹೈಂ ..೧೩೫.. ಅಬ, ಯಹ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ ಕಿ ಪ್ರದೇಶೀ ಔರ ಅಪ್ರದೇಶೀ ದ್ರವ್ಯ ಕಹಾಂ ರಹತೇ ಹೈಂ : —
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ನಭಃ ] ಆಕಾಶ [ಲೋಕಾಲೋಕಯೋಃ ] ಲೋಕಾಲೋಕಮೇಂ ಹೈ, [ಲೋಕಃ ] ಲೋಕ [ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಭ್ಯಾಮ್ ಆತತಃ ] ಧರ್ಮ ಔರ ಅಧರ್ಮಸೇ ವ್ಯಾಪ್ತ ಹೈ, [ಶೇಷೌ ಪ್ರತೀತ್ಯ ] ಶೇಷ ದೋ ದ್ರವ್ಯೋಂಕಾ ಆಶ್ರಯ ಲೇಕರ [ಕಾಲಃ ] ಕಾಲ ಹೈ, [ಪುನಃ ] ಔರ [ಶೇಷೌ ] ಶೇಷ ದೋ ದ್ರವ್ಯ [ಜೀವಾಃ ಪುದ್ಗಲಾಃ ] ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲ ಹೈಂ ..೧೩೬..
ಲೋಕೇ ಅಲೋಕೇ ಆಭ, ಲೋಕ ಅಧರ್ಮ -ಧರ್ಮಥೀ ವ್ಯಾಪ್ತ ಛೇ, ಛೇ ಶೇಷ -ಆಶ್ರಿತ ಕಾಳ, ನೇ ಜೀವ -ಪುದ್ಗಲೋ ತೇ ಶೇಷ ಛೇ. ೧೩೬.
೨೬೮ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-