ಅಪ್ರದೇಶ ಏವ ಸಮಯೋ, ದ್ರವ್ಯೇಣ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ . ನ ಚ ತಸ್ಯ ಪುದ್ಗಲಸ್ಯೇವ ಪರ್ಯಾಯೇಣಾಪ್ಯ- ನೇಕಪ್ರದೇಶತ್ವಂ, ಯತಸ್ತಸ್ಯ ನಿರನ್ತರಂ ಪ್ರಸ್ತಾರವಿಸ್ತೃತಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಾಸಂಖ್ಯೇಯದ್ರವ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಪರಸ್ಪರಸಂಪರ್ಕಾ- ಸಂಭವಾದೇಕೈಕಮಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಮಭಿವ್ಯಾಪ್ಯ ತಸ್ಥುಷಃ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಸ್ಯ ಪರಮಾಣೋಸ್ತದಭಿವ್ಯಾಪ್ತಮೇಕಮಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಂ ಮನ್ದಗತ್ಯಾ ವ್ಯತಿಪತತ ಏವ ವೃತ್ತಿಃ ..೧೩೮..
ಅಥ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಪರ್ಯಾಯೌ ಪ್ರಜ್ಞಾಪಯತಿ — ಪರಸ್ಪರಬನ್ಧೋ ಭವತಿ ತಥಾವಿಧಬನ್ಧಾಭಾವಾತ್ಪರ್ಯಾಯೇಣಾಪಿ . ಅಯಮತ್ರಾರ್ಥಃ — ಯಸ್ಮಾತ್ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣೋರೇಕಪ್ರದೇಶ- ಗಮನಪರ್ಯನ್ತಂ ಸಹಕಾರಿತ್ವಂ ಕ ರೋತಿ ನ ಚಾಧಿಕಂ ತಸ್ಮಾದೇವ ಜ್ಞಾಯತೇ ಸೋಽಪ್ಯೇಕಪ್ರದೇಶ ಇತಿ ..೧೩೮.. ಅಥ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಕಾಲಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಸ್ವರೂಪಂ ದ್ರವ್ಯಸ್ವರೂಪಂ ಚ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ — ವದಿವದದೋ ತಸ್ಯ ಪೂರ್ವಸೂತ್ರೋದಿತ-
ಟೀಕಾ : — ಕಾಲ, ದ್ರವ್ಯಸೇ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಹೋನೇಸೇ, ಅಪ್ರದೇಶೀ ಹೀ ಹೈ . ಔರ ಉಸೇ ಪುದ್ಗಲಕೀ ಭಾಂತಿ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ಭೀ ಅನೇಕಪ್ರದೇಶೀಪನಾ ನಹೀಂ ಹೈ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪರಸ್ಪರ ಅನ್ತರಕೇ ಬಿನಾ ೧ಪ್ರಸ್ತಾರರೂಪ ವಿಸ್ತೃತ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಪರ್ಕ ನ ಹೋನೇಸೇ ಏಕ -ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕೋ ವ್ಯಾಪ್ತ ಕರಕೇ ರಹನೇವಾಲೇ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕೀ ವೃತ್ತಿ ತಭೀ ಹೋತೀ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ಕಾಲಾಣುಕೀ ಪರಿಣತಿ ತಭೀ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಹೋತೀ ಹೈ ) ಕಿ ಜಬ ೨ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಪರಮಾಣು ಉಸ (ಕಾಲಾಣು) ಸೇ ವ್ಯಾಪ್ತ ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕೋ ಮನ್ದಗತಿಸೇ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರತಾ ಹೋ .
ಭಾವಾರ್ಥ : — ಲೋಕಾಕಾಶಕೇ ಅಸಂಖ್ಯಾತಪ್ರದೇಶ ಹೈಂ . ಏಕ -ಏಕ ಪ್ರದೇಶಮೇಂ ಏಕ -ಏಕ ಕಾಲಾಣು ರಹಾ ಹುಆ ಹೈ . ವೇ ಕಾಲಾಣು ಸ್ನಿಗ್ಧ -ರೂಕ್ಷಗುಣಕೇ ಅಭಾವಕೇ ಕಾರಣ ರತ್ನೋಂಕೀ ರಾಶಿಕೀ ಭಾಂತಿ ಪೃಥಕ್- ಪೃಥಕ್ ಹೀ ರಹತೇ ಹೈಂ; ಪುದ್ಗಲ -ಪರಮಾಣುಓಂಕೀ ಭಾಂತಿ ಪರಸ್ಪರ ಮಿಲತೇ ನಹೀಂ ಹೈಂ .
ಜಬ ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣು ಆಕಾಶಕೇ ಏಕ ಪ್ರದೇಶಕೋ ಮನ್ದ ಗತಿಸೇ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರತಾ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ಏಕ ಪ್ರದೇಶಸೇ ದೂಸರೇ ಅನನ್ತರ -ನಿಕಟತಮ ಪ್ರದೇಶ ಪರ ಮನ್ದ ಗತಿಸೇ ಜಾತಾ ಹೈ ) ತಬ ಉಸ (ಉಲ್ಲಂಘಿತ ಕಿಯೇ ಜಾನೇವಾಲೇ) ಪ್ರದೇಶಮೇಂ ರಹನೇವಾಲಾ ಕಾಲಾಣು ಉಸಮೇಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತರೂಪಸೇ ರಹತಾ ಹೈ . ಇಸಪ್ರಕಾರ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಕಾಲಾಣು ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣುಕೇ ಏಕಪ್ರದೇಶ ತಕಕೇ ಗಮನ ಪರ್ಯಂತ ಹೀ ಸಹಕಾರೀರೂಪಸೇ ರಹತಾ ಹೈ, ಅಧಿಕ ನಹೀಂ; ಇಸಸೇ ಸ್ಪಷ್ಟ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ಭೀ ಅನೇಕಪ್ರದೇಶೀ ನಹೀಂ ಹೈ ..೧೩೮..
ಅಬ, ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೇ ದ್ರವ್ಯ ಔರ ಪರ್ಯಾಯಕೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ : – ಪ್ರ. ೩೫
೧. ಪ್ರಸ್ತಾರ = ವಿಸ್ತಾರ . (ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಸಮಸ್ತ ಲೋಕಾಕಾಶಮೇಂ ಫೈ ಲೇ ಹುಏ ಹೈಂ . ಉನಕೇ ಪರಸ್ಪರ ಅನ್ತರ ನಹೀಂ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಮೇಂ ಏಕ -ಏಕ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ರಹ ರಹಾ ಹೈ .)
೨. ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ = ಏಕಪ್ರದೇಶೀ . (ಜಬ ಏಕಪ್ರದೇಶೀ ಐಸಾ ಪರಮಾಣು ಕಿಸೀ ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕೋ ಮನ್ದಗತಿಸೇ
ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರ ರಹಾ ಹೋ ತಭೀ ಉಸ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಮೇಂ ರಹನೇವಾಲೇ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕೀ ಪರಿಣತಿ ಉಸಮೇಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತರೂಪಸೇ
ವರ್ತತೀ ಹೈ .)