ಯೋ ಹಿ ಯೇನ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರೇಣ ಕಾಲಪದಾರ್ಥೇನಾಕಾಶಸ್ಯ ಪ್ರದೇಶೋಽಭಿವ್ಯಾಪ್ತಸ್ತಂ ಪ್ರದೇಶಂ ಮನ್ದ- ಗತ್ಯಾತಿಕ್ರಮತಃ ಪರಮಾಣೋಸ್ತತ್ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಾತಿಕ್ರಮಣಪರಿಮಾಣೇನ ತೇನ ಸಮೋ ಯಃ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ- ಸೂಕ್ಷ್ಮವೃತ್ತಿರೂಪಸಮಯಃ ಸ ತಸ್ಯ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಸ್ತತಃ ಏವಂವಿಧಾತ್ಪರ್ಯಾಯಾತ್ಪೂರ್ವೋತ್ತರವೃತ್ತಿವೃತ್ತತ್ವೇನ- ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣೋರ್ವ್ಯತಿಪತತೋ ಮನ್ದಗತ್ಯಾ ಗಚ್ಛತಃ . ಕಂ ಕರ್ಮತಾಪನ್ನಮ್ . ತಂ ದೇಸಂ ತಂ ಪೂರ್ವಗಾಥೋದಿತಂ ಕಾಲಾಣುವ್ಯಾಪ್ತಮಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಮ್ . ತಸ್ಸಮ ತೇನ ಕಾಲಾಣುವ್ಯಾಪ್ತೈಕಪ್ರದೇಶಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣುಮನ್ದಗತಿಗಮನೇನ ಸಮಃ ಸಮಾನಃ ಸದೃಶಸ್ತತ್ಸಮಃ ಸಮಓ ಕಾಲಾಣುದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮಪರ್ಯಾಯಭೂತಃ ಸಮಯೋ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲೋ ಭವತೀತಿ ಪರ್ಯಾಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಗತಮ್ . ತದೋ ಪರೋ ಪುವ್ವೋ ತಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಸಮಯರೂಪಕಾಲಪರ್ಯಾಯಾತ್ಪರೋ ಭಾವಿಕಾಲೇ ಪೂರ್ವಮತೀತಕಾಲೇ ಚ ಜೋ ಅತ್ಥೋ ಯಃ ಪೂರ್ವಾಪರಪರ್ಯಾಯೇಷ್ವನ್ವಯರೂಪೇಣ ದತ್ತಪದಾರ್ಥೋ ದ್ರವ್ಯಂ ಸೋ ಕಾಲೋ ಸ ಕಾಲಃ ಕಾಲಪದಾರ್ಥೋ ಭವತೀತಿ ದ್ರವ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ . ಸಮಓ ಉಪ್ಪಣ್ಣಪದ್ಧಂಸೀ ಸ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಸಮಯಪರ್ಯಾಯೋ ಯದ್ಯಪಿ ಪೂರ್ವಾಪರಸಮಯಸನ್ತಾನಾಪೇಕ್ಷಯಾ
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ತಂ ದೇಶಂ ವ್ಯತಿಪತತಃ ] ಪರಮಾಣು ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕಾ (ಮನ್ದಗತಿಸೇ) ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರತಾ ಹೈ ತಬ [ತತ್ಸಮಃ ] ಉಸಕೇ ಬರಾಬರ ಜೋ ಕಾಲ (ಲಗತಾ ಹೈ ) ವಹ [ಸಮಯಃ ] ‘ಸಮಯ’ ಹೈ; [ತತ್ಃ ಪೂರ್ವಃ ಪರಃ ] ಉಸ (ಸಮಯ) ಸೇ ಪೂರ್ವ ತಥಾ ಪಶ್ಚಾತ್ ಐಸಾ (ನಿತ್ಯ) [ಯಃ ಅರ್ಥಃ ] ಜೋ ಪದಾರ್ಥ ಹೈ [ಸಃ ಕಾಲಃ ] ವಹ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಹೈ; [ಸಮಯಃ ಉತ್ಪನ್ನಪ್ರಧ್ವಂಸೀ ] ‘ಸಮಯ ಉತ್ಪನ್ನಧ್ವಂಸೀ ಹೈ ..೧೩೯..
ಟೀಕಾ : — ಕಿಸೀ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೇ ದ್ವಾರಾ ಆಕಾಶಕಾ ಜೋ ಪ್ರದೇಶ ವ್ಯಾಪ್ತ ಹೋ ಉಸ ಪ್ರದೇಶಕೋ ಜಬ ಪರಮಾಣು ಮನ್ದ ಗತಿಸೇ ಅತಿಕ್ರಮ (ಉಲ್ಲಂಘನ) ಕರತಾ ಹೈ ತಬ ಉಸ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಪದಾರ್ಥಕೀ ಪರ್ಯಾಯ ಹೈ; ಔರ ಐಸೀ ಉಸ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ಪೂರ್ವಕೀ ತಥಾ ಬಾದಕೀ ೩ವೃತ್ತಿರೂಪಸೇ ಪ್ರವರ್ತಮಾನ ಹೋನೇಸೇ
ತೇ ದೇಶನಾ ಅತಿಕ್ರಮಣ ಸಮ ಛೇ ‘ಸಮಯ’, ತತ್ಪೂರ್ವಾಪರೇ ಜೇ ಅರ್ಥ ಛೇ ತೇ ಕಾಳ ಛೇ, ಉತ್ಪನ್ನಧ್ವಂಸೀ ‘ಸಮಯ’ ಛೇ. ೧೩೯.
೨೭೪ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧ಅತಿಕ್ರಮಣಕೇ ೨ಪರಿಮಾಣಕೇ ಬರಾಬರ ಜೋ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೀ ಸೂಕ್ಷ್ಮವೃತ್ತಿರೂಪ ‘ಸಮಯ’ ಹೈ ವಹ, ಉಸ ಕಾಲ
೧. ಅತಿಕ್ರಮಣ = ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರನಾ .೨. ಪರಿಮಾಣ = ಮಾಪ .
೩. ವೃತ್ತಿ = ವರ್ತನಾ ಸೋ ಪರಿಣತಿ ಹೈ (ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥ ವರ್ತಮಾನ ಸಮಯಸೇ ಪೂರ್ವಕೀ ಪರಿಣತಿರೂಪ ತಥಾ ಉಸಕೇ ಬಾದಕೀ ಪರಿಣತಿರೂಪಸೇ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತಾ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ಉಸಕಾ ನಿತ್ಯತ್ವ ಪ್ರಗಟ ಹೈ .)