ಕ್ರಮೇಣ . ಯೌಗಪದ್ಯೇನ ಚೇತ್, ನಾಸ್ತಿ ಯೌಗಪದ್ಯಂ, ಸಮಮೇಕಸ್ಯ ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮಯೋರನವತಾರಾತ್ . ಕ್ರಮೇಣ ಚೇತ್, ನಾಸ್ತಿ ಕ್ರಮಃ, ವೃತ್ತ್ಯಂಶಸ್ಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವೇನ ವಿಭಾಗಾಭಾವಾತ್ . ತತೋ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಕೋಽಪ್ಯವಶ್ಯಮನುಸರ್ತವ್ಯಃ . ಸ ಚ ಸಮಯಪದಾರ್ಥ ಏವ . ತಸ್ಯ ಖಲ್ವೇಕಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ಸಮುತ್ಪಾದಪ್ರಧ್ವಂಸೌ ಸಂಭವತಃ . ಯೋ ಹಿ ಯಸ್ಯ ವೃತ್ತಿಮತೋ ಯಸ್ಮಿನ್ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ತದ್ವೃತ್ಯಂಶವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇನೋತ್ಪಾದಃ, ಸ ಏವ ತಸ್ಯೈವ ವೃತ್ತಿಮತಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ಪೂರ್ವವೃತ್ತ್ಯಂಶವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇನ ಪ್ರಧ್ವಂಸಃ . ಯದ್ಯೇವಮುತ್ಪಾದವ್ಯಯಾವೇಕಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ಸಂಭವತಃ ಸಮಯಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಕಥಂ ನಾಮ ನಿರನ್ವಯತ್ವಂ, ಯತಃ ಪೂರ್ವೋತ್ತರವೃತ್ತ್ಯಂಶವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭ್ಯಾಂ ಯುಗಪದುಪಾತ್ತಪ್ರಧ್ವಂಸೋತ್ಪಾದಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಭಾವೇನಾಪ್ರಧ್ವಸ್ತಾನುತ್ಪನ್ನತ್ವಾದವಸ್ಥಿತತ್ವಮೇವ ನ ಭವೇತ್ . ಏವಮೇಕಸ್ಮಿನ್ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ಸಮಯಪದಾರ್ಥ- ತ್ರಯಾತ್ಮಕಃ ಸ್ವಭಾವಃ ಸತ್ತಾಸ್ತಿತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ . ತತ್ರ ಸಮ್ಯಗವಸ್ಥಿತಃ ಸ್ವಭಾವಸಮವಸ್ಥಿತೋ ಭವತಿ . ತಥಾಹಿತಥಾಹಿ – ಯಥಾಙ್ಗುಲಿದ್ರವ್ಯೇ ಯಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವರ್ತಮಾನಕ್ಷಣೇ ವಕ್ರಪರ್ಯಾಯಸ್ಯೋತ್ಪಾದಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕ್ಷಣೇ ತಸ್ಯೈವಾಙ್ಗುಲಿದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವರ್ಜುಪರ್ಯಾಯೇಣ ಪ್ರಧ್ವಂಸಸ್ತದಾಧಾರಭೂತಾಙ್ಗುಲಿದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಧ್ರೌವ್ಯಮಿತಿ ದ್ರವ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ . ಅಥವಾ ಸ್ವಸ್ವಭಾವರೂಪ- ಸುಖೇನೋತ್ಪಾದಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕ್ಷಣೇ ತಸ್ಯೈವಾತ್ಮದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವಾನುಭೂತಾಕುಲತ್ವದುಃಖರೂಪೇಣ ಪ್ರಧ್ವಂಸಸ್ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತ- ಪರಮಾತ್ಮದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಧ್ರೌವ್ಯಮಿತಿ ದ್ರವ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ . ಅಥವಾ ಮೋಕ್ಷಪರ್ಯಾಯರೂಪೇಣೋತ್ಪಾದಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕ್ಷಣೇ ರತ್ನತ್ರಯಾತ್ಮಕ- ನಿಶ್ಚಯಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗಪರ್ಯಾಯರೂಪೇಣ ಪ್ರಧ್ವಂಸಸ್ತದುಭಯಾಧಾರಪರಮಾತ್ಮದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಧ್ರೌವ್ಯಮಿತಿ ದ್ರವ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ . ತಥಾ ವರ್ತಮಾನಸಮಯರೂಪಪರ್ಯಾಯೇಣೋತ್ಪಾದಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕ್ಷಣೇ ತಸ್ಯೈವ ಕಾಲಾಣುದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವಸಮಯರೂಪಪರ್ಯಾಯೇಣ ಪ್ರಧ್ವಂಸಸ್ತ- (ಉತ್ಪಾದ ತಥಾ ವಿನಾಶ) ಯುಗಪದ್ ಹೈಂ ಯಾ (೨) ಕ್ರಮಶಃ ? (೧) ಯದಿ ‘ಯುಗಪತ್’ ಕಹಾ ಜಾಯ ತೋ ಯುಗಪತ್ಪನಾ ಘಟಿತ ನಹೀಂ ಹೋತಾ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಏಕ ಹೀ ಸಮಯ ಏಕಕೇ ದೋ ವಿರೋಧೀ ಧರ್ಮ ನಹೀಂ ಹೋತೇ . (ಏಕ ಹೀ ಸಮಯ ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೇ ಪ್ರಕಾಶ ಔರ ಅನ್ಧಕಾರಕೀ ಭಾಂತಿ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶ ದೋ ವಿರುದ್ಧ ಧರ್ಮ ನಹೀಂ ಹೋತೇ .) (೨) ಯದಿ ‘ಕ್ರಮಶಃ ಹೈ’ ಐಸಾ ಕಹಾ ಜಾಯ ತೋ, ಕ್ರಮ ನಹೀಂ ಬನತಾ, (ಅರ್ಥಾತ್ ಕ್ರಮ ಭೀ ಘಟತಾ ನಹೀಂ) ಕ್ಯೋಂಕಿ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೇ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಹೋನೇಸೇ ಉಸಮೇಂ ವಿಭಾಗಕಾ ಅಭಾವ ಹೈ . ಇಸಲಿಯೇ (ಸಮಯರೂಪೀ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೇ ಉತ್ಪಾದ ತಥಾ ವಿನಾಶ ಹೋನಾ ಅಶಕ್ಯ ಹೋನೇಸೇ) ಕೋಈ ೧ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಅವಶ್ಯ ಢೂಂಢನಾ ಚಾಹಿಯೇ . ಔರ ವಹ (ವೃತ್ತಿಮಾನ್) ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥ ಹೀ ಹೈ . ಉಸಕೋ (-ಉಸ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೋ) ವಾಸ್ತವಮೇಂ ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಭೀ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶ ಸಂಭವ ಹೈ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ಜಿಸ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ಕೇ ಜಿಸ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಉಸ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಜೋ ಉತ್ಪಾದ ಹೈ, ವಹೀ (ಉತ್ಪಾದ) ಉಸೀ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ಕೇ ಉಸೀ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಪೂರ್ವ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ವಿನಾಶ ಹೈ . (ಅರ್ಥಾತ್ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೋ ಜಿಸ ವರ್ತಮಾನ ಪರ್ಯಾಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಉತ್ಪಾದ ಹೈ, ವಹೀ ಪೂರ್ವ ಪರ್ಯಾಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ವಿನಾಶ ಹೈ .)

ಯದಿ ಇಸಪ್ರಕಾರ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶ ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಭೀ ಸಂಭವಿತ ಹೈ, ತೋ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ ನಿರನ್ವಯ ಕೈಸೇ ಹೋ ಸಕತಾ ಹೈ, ಕಿ ಜಿಸಸೇ ಪೂರ್ವ ಔರ ಪಶ್ಚಾತ್ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಯುಗಪತ್ ವಿನಾಶ ಔರ ಉತ್ಪಾದಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋತಾ ಹುಆ ಭೀ ಸ್ವಭಾವಸೇ ಅವಿನಷ್ಟ ಔರ ಅನುತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇಸೇ ವಹ (ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥ)

೨೮೨ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-

೧. ವೃತ್ತಿಮಾನ್ = ವೃತ್ತಿವಾಲಾ; ವೃತ್ತಿಕೋ ಧಾರಣ ಕರನೇವಾಲಾ ಪದಾರ್ಥ .