ಸಮಯಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಯತಿ ಸದ್ಭಾವಃ . ಯದಿ ವಿಶೇಷಸಾಮಾನ್ಯಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧಯತಸ್ತದಾ ತ ಅಸ್ತಿತ್ವ- ಮನ್ತರೇಣ ನ ಸಿದ್ಧಯತಃ ಕಥಂಚಿದಪಿ ..೧೪೩..
ಸಂಭವಸ್ಥಿತಿನಾಶಸಂಜ್ಞಿತಾ ಅರ್ಥಾಃ ಧರ್ಮಾಃ ಸ್ವಭಾವಾ ಇತಿ ಯಾವತ್ . ಕಸ್ಯ ಸಂಬನ್ಧಿನಃ . ಸಮಯಸ್ಸ ಸಮಯರೂಪಪರ್ಯಾಯಸ್ಯೋತ್ಪಾದಕತ್ವಾತ್ ಸಮಯಃ ಕಾಲಾಣುಸ್ತಸ್ಯ . ಸವ್ವಕಾಲಂ ಯದ್ಯೇಕಸ್ಮಿನ್ ವರ್ತಮಾನಸಮಯೇ ಸರ್ವದಾ ತಥೈವ . ಏಸ ಹಿ ಕಾಲಾಣುಸಬ್ಭಾವೋ ಏಷಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೀಭೂತೋ ಹಿ ಸ್ಫು ಟಮುತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಾತ್ಮಕಕಾಲಾಣುಸದ್ಭಾವ ಇತಿ . ತದ್ಯಥಾ — ಯಥಾ ಪೂರ್ವಮೇಕಸಮಯೋತ್ಪಾದಪ್ರಧ್ವಂಸಾಧಾರೇಣಾಙ್ಗುಲಿದ್ರವ್ಯಾದಿದೃಷ್ಟಾನ್ತೇನ ವರ್ತಮಾನಸಮಯೇ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಸ್ಯೋ- ತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯತ್ವಂ ಸ್ಥಾಪಿತಂ ತಥಾ ಸರ್ವಸಮಯೇಷು ಜ್ಞಾತವ್ಯಮಿತಿ . ಅತ್ರ ಯದ್ಯಪ್ಯತೀತಾನನ್ತಕಾಲೇ ದುರ್ಲಭಾಯಾಃ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರೋಪಾದೇಯಭೂತಾಯಾಃ ಸಿದ್ಧಗತೇಃ ಕಾಲಲಬ್ಧಿರೂಪೇಣ ಬಹಿರಙ್ಗಸಹಕಾರೀ ಭವತಿ ಕಾಲಸ್ತಥಾಪಿ ನಿಶ್ಚಯನಯೇನ ನಿಜಶುದ್ಧಾತ್ಮತತ್ತ್ವಸಮ್ಯಕ್ಶ್ರದ್ಧಾನಜ್ಞಾನಾನುಷ್ಠಾನಸಮಸ್ತಪರದ್ರವ್ಯೇಚ್ಛಾನಿರೋಧಲಕ್ಷಣತಪಶ್ಚರಣರೂಪಾ ಯಾ ತು ನಿಶ್ಚಯಚತು- ರ್ವಿಧಾರಾಧನಾ ಸೈವ ತತ್ರೋಪಾದಾನಕಾರಣಂ, ನ ಚ ಕಾಲಸ್ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸ ಹೇಯ ಇತಿ ಭಾವಾರ್ಥಃ ..೧೪೩.. ಸಕತಾ . ಯಹೀ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೇ ಸದ್ಭಾವಕೀ (ಅಸ್ತಿತ್ವಕೀ) ಸಿದ್ಧಿ ಹೈ; (ಕ್ಯೋಂಕಿ) ಯದಿ ವಿಶೇಷ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಔರ ಸಾಮಾನ್ಯ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಸಿದ್ಧ ಹೋತೇ ಹೈಂ ತೋ ವೇ ಅಸ್ತಿತ್ವಕೇ ಬಿನಾ ಕಿಸೀ ಭೀ ಪ್ರಕಾರಸೇ ಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಹೋತೇ ..೧೪೩..
ಅಬ, ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೇ ಅಸ್ತಿತ್ವಕೀ ಅನ್ಯಥಾ ಅನುಪಪತ್ತಿ ಹೋನೇಸೇ (ಅರ್ಥಾತ್ ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥಕಾ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಅನ್ಯ ಕಿಸೀ ಪ್ರಕಾರ ನಹೀಂ ಬನ ಸಕನೇಕೇ ಕಾರಣ) ಉಸಕಾ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಪನಾ ಸಿದ್ಧ ಕರತೇ ಹೈಂ : —
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಯಸ್ಯ ] ಜಿಸ ಪದಾರ್ಥಕೇ [ಪ್ರದೇಶಾಃ ] ಪ್ರದೇಶ [ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಂ ವಾ ] ಅಥವಾ ಏಕಪ್ರದೇಶ ಭೀ [ತತ್ತ್ವತಃ ] ಪರಮಾರ್ಥತಃ [ಜ್ಞಾತುಮ್ ನ ಸಂತಿ ] ಜ್ಞಾತ ನಹೀಂ ಹೋತೇ, [ತಮ್ ಅರ್ಥಮ್ ] ಉಸ ಪದಾರ್ಥಕೋ [ಶೂನ್ಯಂ ಜಾನೀಹಿ ] ಶೂನ್ಯ ಜಾನೋ — [ಅಸ್ತಿತ್ವಾತ್ ಅರ್ಥಾನ್ತರಭೂತಮ್ ] ಜೋ ಕಿ ಅಸ್ತಿತ್ವಸೇ ಅರ್ಥಾನ್ತರಭೂತ (-ಅನ್ಯ) ಹೈ ..೧೪೪..
ತೇ ಅರ್ಥ ಜಾಣೋ ಶೂನ್ಯ ಕೇವಳ — ಅನ್ಯ ಜೇ ಅಸ್ತಿತ್ವಥೀ. ೧೪೪.
೨೮೪ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-