ವರ್ತಿಧ್ರೌವ್ಯಮೇವ ಕುತಸ್ತ್ಯಮ್ . ಏವಂ ಸತಿ ನಶ್ಯತಿ ತ್ರೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ, ಉಲ್ಲಸತಿ ಕ್ಷಣಭಂಗಃ, ಅಸ್ತಮುಪೈತಿ ನಿತ್ಯಂ ದ್ರವ್ಯಂ, ಉದೀಯನ್ತೇ ಕ್ಷಣಕ್ಷಯಿಣೋ ಭಾವಾಃ . ತತಸ್ತತ್ತ್ವವಿಪ್ಲವಭಯಾತ್ಕಶ್ಚಿದವಶ್ಯಮಾಶ್ರಯಭೂತೋ ವೃತ್ತೇರ್ವೃತ್ತಿ- ಮಾನನುಸರ್ತವ್ಯಃ . ಸ ತು ಪ್ರದೇಶ ಏವಾಪ್ರದೇಶಸ್ಯಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾನುವಿಧಾಯಿತ್ವಾಸಿದ್ಧೇಃ . ಏವಂ ಸಪ್ರದೇಶತ್ವೇ ಹಿ ಕಾಲಸ್ಯ ಕುತ ಏಕದ್ರವ್ಯನಿಬನ್ಧನಂ ಲೋಕಾಕಾಶತುಲ್ಯಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶತ್ವಂ ನಾಭ್ಯುಪಗಮ್ಯೇತ . ಪರ್ಯಾಯ- ಸಮಯಾಪ್ರಸಿದ್ಧೇಃ . ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಂ ಹಿ ದ್ರವ್ಯಸಮಯಮತಿಕ್ರಾಮತಃ ಪರಮಾಣೋಃ ಪರ್ಯಾಯಸಮಯಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಯತಿ . ಲೋಕಾಕಾಶತುಲ್ಯಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶತ್ವೇ ತು ದ್ರವ್ಯಸಮಯಸ್ಯ ಕುತಸ್ತ್ಯಾ ತತ್ಸಿದ್ಧಿಃ . ಲೋಕಾಕಾಶತುಲ್ಯಾ- ಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶೈಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ತಸ್ಯೈಕಂ ಪ್ರದೇಶಮತಿಕ್ರಾಮತಃ ಪರಮಾಣೋಸ್ತತ್ಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಚೇನ್ನೈವಂ; ಏಕದೇಶವೃತ್ತೇಃ ಜಾನೀಹಿ ಹೇ ಶಿಷ್ಯ . ಕಸ್ಮಾಚ್ಛೂನ್ಯಮಿತಿ ಚೇತ್ . ಅತ್ಥಂತರಭೂದಂ ಏಕಪ್ರದೇಶಾಭಾವೇ ಸತ್ಯರ್ಥಾನ್ತರಭೂತಂ ಭಿನ್ನಂ ಭವತಿ ಯತಃ ಕಾರಣಾತ್ . ಕಸ್ಯಾಃ ಸಕಾಶಾದ್ಭಿನ್ನಮ್ . ಅತ್ಥೀದೋ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಾತ್ಮಕಸತ್ತಾಯಾ ಇತಿ . ತಥಾಹಿ – ಕಾಲ- ಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ತಾವತ್ಪೂರ್ವಸೂತ್ರೋದಿತಪ್ರಕಾರೇಣೋತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಾತ್ಮಕಮಸ್ತಿತ್ವಂ ವಿದ್ಯತೇ; ತಚ್ಚಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಪ್ರದೇಶಂ ವಿನಾ ನ ಇಸಲಿಯೇ) ನಾಶ ಔರ ಉತ್ಪಾದಕೀ ಏಕತಾಮೇಂ ಪ್ರವರ್ತಮಾನ ಧ್ರೌವ್ಯ ಕಹಾಂಸೇ ಹೋ ಸಕತಾ ಹೈ ? ಐಸಾ ಹೋನೇಪರ ತ್ರಿಲಕ್ಷಣತಾ (ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯತಾ) ನಷ್ಟ ಹೋ ಜಾತೀ ಹೈ, ಕ್ಷಣಭಂಗ (ಬೌದ್ಧಸಮ್ಮತ ಕ್ಷಣವಿನಾಶ) ಉಲ್ಲಸಿತ ಹೋ ಉಠತಾ ಹೈ, ನಿತ್ಯ ದ್ರವ್ಯ ಅಸ್ತ ಹೋ ಜಾತಾ ಹೈ ಔರ ಕ್ಷಣವಿಧ್ವಂಸೀ ಭಾವ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೇ ಹೈಂ . ಇಸಲಿಯೇ ಹೈ . ವಹ ತೋ ಪ್ರದೇಶ ಹೀ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ವಹ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಸಪ್ರದೇಶ ಹೀ ಹೋತಾ ಹೈ ), ಕ್ಯೋಂಕಿ ಅಪ್ರದೇಶಕೇ ಅನ್ವಯ ತಥಾ ವ್ಯತಿರೇಕಕಾ ಅನುವಿಧಾಯಿತ್ವ ಅಸಿದ್ಧ ಹೈ . (ಜೋ ಅಪ್ರದೇಶ ಹೋತಾ ಹೈ ವಹ ಅನ್ವಯ ತಥಾ ವ್ಯತಿರೇಕೋಂಕಾ ಅನುಸರಣ ನಹೀಂ ಕರ ಸಕತಾ, ಅರ್ಥಾತ್ ಉಸಮೇಂ ಧ್ರೌವ್ಯ ತಥಾ ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ ನಹೀಂ ಹೋ ಸಕತೇ .)
(ಪ್ರಶ್ನ : — ) ಇಸಪ್ರಕಾರ ಕಾಲ ಸಪ್ರದೇಶ ಹೈ ತೋ ಉಸಕೇ ಏಕದ್ರವ್ಯಕೇ ಕಾರಣಭೂತ ಲೋಕಾಕಾಶ ತುಲ್ಯ ಅಸಂಖ್ಯಪ್ರದೇಶ ಕ್ಯೋಂ ನ ಮಾನನೇ ಚಾಹಿಯೇ ?
(ಉತ್ತರ : — ) ಐಸಾ ಹೋ ತೋ ಪರ್ಯಾಯಸಮಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಹೋತಾ, ಇಸಲಿಯೇ ಅಸಂಖ್ಯ ಪ್ರದೇಶ ಮಾನನಾ ಯೋಗ್ಯ ನಹೀಂ ಹೈ . ಪರಮಾಣುಕೇ ದ್ವಾರಾ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ದ್ರವ್ಯಸಮಯಕಾ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರನೇ ಪರ (ಅರ್ಥಾತ್ – ಪರಮಾಣುಕೇ ದ್ವಾರಾ ಏಕಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಕಾಲಾಣುಸೇ ನಿಕಟಕೇ ದೂಸರೇ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಕಾಲಾಣು ತಕ ಮಂದಗತಿಸೇ ಗಮನ ಕರನೇ ಪರ) ಪರ್ಯಾಯಸಮಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಹೋತಾ ಹೈ . ಯದಿ ದ್ರವ್ಯಸಮಯ ಲೋಕಾಕಾಶತುಲ್ಯ ಅಸಂಖ್ಯಪ್ರದೇಶೀ ಹೋ ತೋ ಪರ್ಯಾಯಸಮಯಕೀ ಸಿದ್ಧಿ ಕಹಾಂಸೇ ಹೋಗೀ ?
‘ಯದಿ ದ್ರವ್ಯಸಮಯ ಅರ್ಥಾತ್ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ ಲೋಕಾಕಾಶ ಜಿತನೇ ಅಸಂಖ್ಯ ಪ್ರದೇಶವಾಲಾ ಏಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೋ ತೋ ಭೀ ಪರಮಾಣುಕೇ ದ್ವಾರಾ ಉಸಕಾ ಏಕ ಪ್ರದೇಶ ಉಲ್ಲಂಘಿತ ಹೋನೇಪರ ಪರ್ಯಾಯಸಮಯಕೀ ಸಿದ್ಧಿ ಹೋ’ ಐಸಾ ಕಹಾ ಜಾಯ ತೋ ಯಹ ಠೀಕ ನಹೀಂ ಹೈ; ಕ್ಯೋಂಕಿ (ಉಸಮೇಂ ದೋ ದೋಷ ಆತೇ ಹೈಂ ) : —
೨೮೬ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧ತತ್ತ್ವವಿಪ್ಲವಕೇ ಭಯಸೇ ಅವಶ್ಯ ಹೀ ವೃತ್ತಿಕಾ ಆಶ್ರಯಭೂತ ಕೋಈ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಢೂಂಢನಾ – ಸ್ವೀಕಾರ ಕರನಾ ಯೋಗ್ಯ
೧. ತತ್ತ್ವವಿಪ್ಲವ = ವಸ್ತುಸ್ವರೂಪಮೇಂ ಅಂಧಾಧುನ್ಧೀ .