ಪ್ರವಾಹಪ್ರವೃತ್ತಪುದ್ಗಲಸಂಶ್ಲೇಷದೂಷಿತಾತ್ಮತಯಾ ಪ್ರಾಣಚತುಷ್ಕಾಭಿಸಂಬದ್ಧತ್ವಂ ವ್ಯವಹಾರಜೀವತ್ವಹೇತುರ್ವಿಭಕ್ತ-
ವ್ಯೋಽಸ್ತಿ ..೧೪೫..
ಅಥ ಕೇ ಪ್ರಾಣಾ ಇತ್ಯಾವೇದಯತಿ — ಇತ್ಯಾದಿ ಯಥಾಕ್ರಮೇಣ ಗಾಥಾಷ್ಟಕಪರ್ಯನ್ತಂ ಸಾಮಾನ್ಯಭೇದಭಾವನಾವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಕರೋತಿ . ತದ್ಯಥಾ . ಅಥ ಜ್ಞಾನಜ್ಞೇಯಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥಂ ತಥೈವಾತ್ಮನಃ ಪ್ರಾಣಚತುಷ್ಕೇನ ಸಹ ಭೇದಭಾವನಾರ್ಥಂ ವಾ ಸೂತ್ರಮಿದಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ — ಲೋಗೋ ಲೋಕೋ ಭವತಿ . ಕಥಂಭೂತಃ . ಣಿಟ್ಠಿದೋ ನಿಷ್ಠಿತಃ ಸಮಾಪ್ತಿಂ ನೀತೋ ಭೃತೋ ವಾ . ಕೈಃ ಕರ್ತೃಭೂತೈಃ . ಅಟ್ಠೇಹಿಂ ಸಹಜಶುದ್ಧಬುದ್ಧೈಕಸ್ವಭಾವೋ ಯೋಽಸೌ ಪರಮಾತ್ಮಪದಾರ್ಥಸ್ತತ್ಪ್ರಭೃತಯೋ ಯೇಽರ್ಥಾಸ್ತೈಃ . ಪುನರಪಿ ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟಃ . ಸಪದೇಸೇಹಿಂ ಸಮಗ್ಗೋ ಸ್ವಕೀಯಪ್ರದೇಶೈಃ ಸಮಗ್ರಃ ಪರಿಪೂರ್ಣಃ . ಅಥವಾ ಪದಾರ್ಥೈಃ . ಕಥಂಭೂತೈಃ . ಸಪ್ರದೇಶೈಃ ಪ್ರದೇಶಸಹಿತೈಃ . ಪುನರಪಿ ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟೋ ಲೋಕಃ . ಣಿಚ್ಚೋ ದ್ರವ್ಯಾರ್ಥಿಕನಯೇನ ನಿತ್ಯಃ ಲೋಕಾಕಾಶಾಪೇಕ್ಷಯಾ ವಾ . ಅಥವಾ ನಿತ್ಯೋ, ನ ಕೇನಾಪಿ ಪುರುಷವಿಶೇಷೇಣ ಕೃತಃ . ಜೋ ತಂ ಜಾಣದಿ ಯಃ ಕರ್ತಾ ತಂ ಜ್ಞೇಯಭೂತಂ ಲೋಕಂ ಜಾನಾತಿ ಜೀವೋ ಸ ಜೀವಪದಾರ್ಥೋ ಭವತಿ . ಏತಾವತಾ ಕಿಮುಕ್ತಂ ಭವತಿ . ಯೋಽಸೌ ವಿಶುದ್ಧಜ್ಞಾನದರ್ಶನಸ್ವಭಾವೋ ಜೀವಃ ಸ ಜ್ಞಾನಂ ಜ್ಞೇಯಶ್ಚ ಭಣ್ಯತೇ . ಶೇಷಪದಾರ್ಥಾಸ್ತು ಜ್ಞೇಯಾ ಏವೇತಿ ಜ್ಞಾತೃಜ್ಞೇಯವಿಭಾಗಃ . ಪುನರಪಿ ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟೋ ಜೀವಃ . ಪಾಣಚದುಕ್ಕೇ ಣ ಸಂಬದ್ಧೋ ಯದ್ಯಪಿ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಸ್ವತಃಸಿದ್ಧಪರಮಚೈತನ್ಯಸ್ವಭಾವೇನ ನಿಶ್ಚಯಪ್ರಾಣೇನ ಜೀವತಿ ತಥಾಪಿ ವ್ಯವಹಾರೇಣಾನಾದಿಕರ್ಮಬನ್ಧವಶಾದಾ- ಯುರಾದ್ಯಶುದ್ಧಪ್ರಾಣಚತುಷ್ಕೇನಾಪಿ ಸಂಬದ್ಧಃ ಸನ್ ಜೀವತಿ . ತಚ್ಚ ಶುದ್ಧನಯೇನ ಜೀವಸ್ವರೂಪಂ ನ ಭವತೀತಿ ಭೇದಭಾವನಾ ಜ್ಞಾತವ್ಯೇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ..೧೪೫.. ಅಥೇನ್ದ್ರಿಯಾದಿಪ್ರಾಣಚತುಷ್ಕಸ್ವರೂಪಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ — ಅತೀನ್ದ್ರಿಯಾನನ್ತಸುಖಸ್ವ- ಭಾವಾತ್ಮನೋ ವಿಲಕ್ಷಣ ಇನ್ದ್ರಿಯಪ್ರಾಣಃ, ಮನೋವಾಕ್ಕಾಯವ್ಯಾಪಾರರಹಿತಾತ್ಪರಮಾತ್ಮದ್ರವ್ಯಾದ್ವಿಸದೃಶೋ ಬಲಪ್ರಾಣಃ, ಸರ್ವದಾ ಅವಿನಾಶೀ ನಿಶ್ಚಯಜೀವತ್ವ ಹೋನೇಪರ ಭೀ, ಸಂಸಾರಾವಸ್ಥಾಮೇಂ ಅನಾದಿಪ್ರವಾಹರೂಪಸೇ ಪ್ರವರ್ತಮಾನ ಪುದ್ಗಲ ಸಂಶ್ಲೇಷಕೇ ದ್ವಾರಾ ಸ್ವಯಂ ದೂಷಿತ ಹೋನೇಸೇ ಉಸಕೇ ಚಾರ ಪ್ರಾಣೋಂಸೇ ಸಂಯುಕ್ತಪನಾ ಹೈ — ಜೋ ಕಿ (ಸಂಯುಕ್ತಪನಾ) ವ್ಯವಹಾರಜೀವತ್ವಕಾ ಹೇತು ಹೈ, ಔರ ವಿಭಕ್ತ ಕರನೇ ಯೋಗ್ಯ ಹೈ .
ಭಾವಾರ್ಥ : — ಷಟ್ ದ್ರವ್ಯೋಂಕಾ ಸಮುದಾಯ ವಹ ಲೋಕ ಹೈ . ಜೀವ ಉಸೇ (ಅಪನೀ) ಅಚಿನ್ತ್ಯ ಜ್ಞಾನಶಕ್ತಿಸೇ ಜಾನತಾ ಹೈ; ಇಸಲಿಯೇ ಜೀವಕೇ ಅತಿರಿಕ್ತ ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯ ಜ್ಞೇಯ ಹೈಂ ಔರ ಜೀವ ಜ್ಞಾನ ತಥಾ ಜ್ಞೇಯ ಹೈ . ಉಸ ಜೀವಕೋ ವಸ್ತುಕೇ ಸ್ವರೂಪಭೂತ ಹೋನೇಸೇ ಜೋ ಕಭೀ ನಷ್ಟ ನಹೀಂ ಹೋತಾ, ಐಸಾ ನಿಶ್ಚಯಜೀವತ್ವ ಸದಾ ಹೀ ಹೈ . ಉಸ ನಿಶ್ಚಯ ಜೀವತ್ವಕಾ ಕಾರಣ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಅನನ್ತಜ್ಞಾನಶಕ್ತಿ ಹೈ . ಐಸಾ ನಿಶ್ಚಯಜೀವತ್ವ ಜೀವಕೇ ಸದಾ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ವಹ, ಸಂಸಾರ ದಶಾಮೇಂ ಸ್ವಯಂ ಪುದ್ಗಲಕೇ ಸಂಬಂಧಸೇ ದೂಷಿತ ಹೋನೇಸೇ ಚಾರ ಪ್ರಾಣೋಂಸೇ ಸಂಯುಕ್ತ ಹೈ, ಔರ ಇಸಲಿಯೇ ಉಸಕೇ ವ್ಯವಹಾರಜೀವತ್ವ ಭೀ ಹೈ . ಉಸ ವ್ಯವಹಾರಜೀವತ್ವಕೋ ಕಾರಣರೂಪ ಜೋ ಚಾರ ಪ್ರಾಣೋಂಸೇ ಸಂಯುಕ್ತಪನಾ ಉಸಸೇ ಜೀವಕೋ ಭಿನ್ನ ಕರನಾ ಚಾಹಿಯೇ ..೧೪೫..
ಅಬ, ಪ್ರಾಣ ಕೌನ – ಕೌನಸೇ ಹೈಂ, ಸೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ : — ಪ್ರ. ೩೭