ಸ್ಪರ್ಶನರಸನಘ್ರಾಣಚಕ್ಷುಃಶ್ರೋತ್ರಪಂಚಕಮಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ರಾಣಾಃ, ಕಾಯವಾಙ್ಮಸ್ತ್ರಯಂ ಬಲಪ್ರಾಣಾಃ, ಭವ- ಧಾರಣನಿಮಿತ್ತಮಾಯುಃಪ್ರಾಣಃ, ಉದಂಚನನ್ಯಂಚನಾತ್ಮಕೋ ಮರುದಾನಪಾನಪ್ರಾಣಃ ..೧೪೬..
ಅಥ ಪ್ರಾಣಾನಾಂ ನಿರುಕ್ತ್ಯಾ ಜೀವತ್ವಹೇತುತ್ವಂ ಪೌದ್ಗಲಿಕತ್ವಂ ಚ ಸೂತ್ರಯತಿ — ಅನಾದ್ಯನನ್ತಸ್ವಭಾವಾತ್ಪರಮಾತ್ಮಪದಾರ್ಥಾದ್ವಿಪರೀತಃ ಸಾದ್ಯನ್ತ ಆಯುಃಪ್ರಾಣಃ, ಉಚ್ಛ್ವಾಸನಿಶ್ವಾಸಜನಿತಖೇದರಹಿತಾ- ಚ್ಛುದ್ಧಾತ್ಮತತ್ತ್ವಾತ್ಪ್ರತಿಪಕ್ಷಭೂತ ಆನಪಾನಪ್ರಾಣಃ . ಏವಮಾಯುರಿನ್ದ್ರಿಯಬಲೋಚ್ಛ್ವಾಸರೂಪೇಣಾಭೇದನಯೇನ ಜೀವಾನಾಂ ಸಂಬನ್ಧಿನಶ್ಚತ್ವಾರಃ ಪ್ರಾಣಾ ಭವನ್ತಿ . ತೇ ಚ ಶುದ್ಧನಯೇನ ಜೀವಾದ್ಭಿನ್ನಾ ಭಾವಯಿತವ್ಯಾ ಇತಿ ..೧೪೬.. ಅಥ ತ ಏವ ಪ್ರಾಣಾ ಭೇದನಯೇನ ದಶವಿಧಾ ಭವನ್ತೀತ್ಯಾವೇದಯತಿ —
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಇನ್ದ್ರಿಯಪ್ರಾಣಃ ಚ ] ಇನ್ದ್ರಿಯಪ್ರಾಣ, [ತಥಾ ಬಲಪ್ರಾಣಃ ] ಬಲಪ್ರಾಣ, [ತಥಾ ಚ ಆಯುಃಪ್ರಾಣ: ] ಆಯುಪ್ರಾಣ [ಚ ] ಔರ [ಆನಪಾನಪ್ರಾಣಃ ] ಶ್ವಾಸೋಚ್ಛ್ವಾಸ ಪ್ರಾಣ — [ತೇ ] ಯೇ (ಚಾರ) [ಜೀವಾನಾಂ ] ಜೀವೋಂಕೇ [ಪ್ರಾಣಾಃ ] ಪ್ರಾಣ [ಭವನ್ತಿ ] ಹೈಂ ..೧೪೬..
ಟೀಕಾ : — ಸ್ಪರ್ಶನ, ರಸನಾ, ಘ್ರಾಣ, ಚಕ್ಷು ಔರ ಶ್ರೋತ್ರ — ಯಹ ಪಾಂಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಪ್ರಾಣ ಹೈಂ; ಕಾಯ, ವಚನ ಔರ ಮನ, — ಯಹ ತೀನ ಬಲಪ್ರಾಣ ಹೈಂ, ಭವ ಧಾರಣಕಾ ನಿಮಿತ್ತ (ಅರ್ಥಾತ್ ಮನುಷ್ಯಾದಿ ಪರ್ಯಾಯಕೀ ಸ್ಥಿತಿಕಾ ನಿಮಿತ್ತ) ಆಯುಪ್ರಾಣ ಹೈ; ನೀಚೇ ಔರ ಊ ಪರ ಜಾನಾ ಜಿಸಕಾ ಸ್ವರೂಪ ಹೈ ಐಸೀ ವಾಯು (ಶ್ವಾಸ) ಶ್ವಾಸೋಚ್ಛ್ವಾಸ ಪ್ರಾಣ ಹೈ ..೧೪೬..
ಅಬ, ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಸೇ ಪ್ರಾಣೋಂಕೋ ಜೀವತ್ವಕಾ ಹೇತುಪನಾ ಔರ ಉನಕಾ ಪೌದ್ಗಲಿಕಪನಾ ಸೂತ್ರ ದ್ವಾರಾ ಕಹತೇ ಹೈಂ (ಅರ್ಥಾತ್ ಪ್ರಾಣ ಜೀವತ್ವಕೇ ಹೇತು ಹೈ ಐಸಾ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಸೇ ದರಶಾತೇ ಹೈಂ ತಥಾ ಪ್ರಾಣ ಪೌದ್ಗಲಿಕ ಹೈಂ ಐಸಾ ಕಹತೇ ಹೈಂ ) : —
ವಳೀ ಪ್ರಾಣ ಶ್ವಾಸೋಚ್ಛ್ವಾಸ – ಏ ಸೌ, ಜೀವ ಕೇರಾ ಪ್ರಾಣ ಛೇ . ೧೪೬.
೨೯೦ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-