ಸ್ಪರ್ಶಾದಿಚತುಷ್ಕಸ್ಯಾವಿರ್ಭಾವತಿರೋಭಾವಸ್ವಶಕ್ತಿವಶಮಾಸಾದ್ಯ ಪೃಥಿವ್ಯಪ್ತೇಜೋವಾಯವಃ ಸ್ವಪರಿಣಾಮೈರೇವ ಜಾಯನ್ತೇ . ಅತೋಽವಧಾರ್ಯತೇ ದ್ವಯಣುಕಾದ್ಯನನ್ತಾನನ್ತಪುದ್ಗಲಾನಾಂ ನ ಪಿಣ್ಡಕರ್ತಾ ಪುರುಷೋಽಸ್ತಿ ..೧೬೭..
ಓಗಾಢಗಾಢಣಿಚಿದೋ ಪೋಗ್ಗಲಕಾಯೇಹಿಂ ಸವ್ವದೋ ಲೋಗೋ .
ಸಮುತ್ಪದ್ಯನ್ತೇ, ತಥಾಪಿ ಸ್ವಕೀಯಾಭ್ಯನ್ತರಸುಖದುಃಖಾದಿರೂಪಪರಿಣತೇರೇವಾಶುದ್ಧೋಪಾದಾನಕಾರಣಂ ಭವನ್ತಿ, ನ ಚ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಕಾಯಾಕಾರಪರಿಣತೇಃ . ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ಚೇತ್ . ತತ್ರ ಸ್ಕನ್ಧಾನಾಮೇವೋಪಾದಾನಕಾರಣತ್ವಾದಿತಿ . ತತೋ ಜ್ಞಾಯತೇ ಪುದ್ಗಲಪಿಣ್ಡಾನಾಂ ಜೀವಃ ಕರ್ತಾ ನ ಭವತೀತಿ ..೧೬೭.. ಅಥಾತ್ಮಾ ಬನ್ಧಕಾಲೇ ಬನ್ಧಯೋಗ್ಯ- ಪುದ್ಗಲಾನ್ ಬಹಿರ್ಭಾಗಾನ್ನೈವಾನಯತೀತ್ಯಾವೇದಯತಿ — ಓಗಾಢಗಾಢಣಿಚಿದೋ ಅವಗಾಹ್ಯಾವಗಾಹ್ಯ ನೈರನ್ತರ್ಯೇಣ ನಿಚಿತೋ ಭೃತಃ . ಸ ಕಃ . ಲೋಗೋ ಲೋಕಃ . ಕಥಂಭೂತಃ . ಸವ್ವದೋ ಸರ್ವತಃ ಸರ್ವಪ್ರದೇಶೇಷು . ಕೈಃ ಕರ್ತೃಭೂತೈಃ . ಪೋಗ್ಗಲಕಾಯೇಹಿಂ ಪುದ್ಗಲಕಾಯೈಃ . ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟೈಃ . ಸುಹುಮೇಹಿ ಬಾದರೇಹಿ ಯ ಇನ್ದ್ರಿಯಗ್ರಹಣಾಯೋಗ್ಯೈಃ ಸೂಕ್ಷ್ಮೈಸ್ತದ್ಗ್ರಹಣ- ಯೋೇಗ್ಯತಾನುಸಾರ ೧ಸ್ಪರ್ಶಾದಿಚತುಷ್ಕಕೇ ಆವಿರ್ಭಾವ ಔರ ತಿರೋಭಾವಕೀ ಸ್ವಶಕ್ತಿಕೇ ವಶ ಹೋಕರ ಪೃಥ್ವೀ, ಜಲ, ಅಗ್ನಿ, ಔರ ವಾಯುರೂಪ ಅಪನೇ ಪರಿಣಾಮೋಂಸೇ ಹೀ ಹೋತೇ ಹೈಂ . ಇಸಸೇ ನಿಶ್ಚಿತ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ದ್ವಿ – ಅಣುಕಾದಿ ಅನನ್ತಾನ್ತ ಪುದ್ಗಲೋಂಕಾ ಪಿಣ್ಡಕರ್ತಾ ಆತ್ಮಾ ನಹೀಂ ಹೈ ..೧೬೭..
ಅಬ ಐಸಾ ನಿಶ್ಚಿತ ಕರತೇ ಹೈಂ ಕಿ (ಜಿಸ ಪ್ರಕಾರ ಆತ್ಮಾ ಪುದ್ಗಲಪಿಣ್ಡಕಾ ಕರನೇವಾಲಾ ನಹೀಂ ಉಸೀ ಪ್ರಕಾರ) ಆತ್ಮಾ ಪುದ್ಗಲಪಿಣ್ಡಕಾ ಲಾನೇವಾಲಾ (ಭೀ) ನಹೀಂ ಹೈ : —
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಲೋಕಃ ] ಲೋಕ [ಸರ್ವತಃ ] ಸರ್ವತಃ [ಸೂಕ್ಷ್ಮೇಃ ಬಾದರೈಃ ] ಸೂಕ್ಷ್ಮ ತಥಾ ಬಾದರ [ಚ ] ಔರ [ಅಪ್ರಾಯೋಗ್ಯೈಃ ಯೋಗ್ಯೈಃ ] ಕರ್ಮತ್ವಕೇ ಅಯೋಗ್ಯ ತಥಾ ಕರ್ಮತ್ವಕೇ ಯೋಗ್ಯ [ಪುದ್ಗಲಕಾಯೈಃ ] ಪುದ್ಗಲಸ್ಕಂಧೋಂಕೇ ದ್ವಾರಾ [ಅವಗಾಢಗಾಢನಿಚಿತಃ ] (ವಿಶಿಷ್ಟ ಪ್ರಕಾರಸೇ) ಅವಗಾಹಿತ ಹೋಕರ ಗಾಢ ( – ಘನಿಷ್ಠ) ಭರಾ ಹುಆ ಹೈ ..೧೬೮..
ಅವಗಾಢ ಗಾಢ ಭರೇಲ ಛೇ ಸರ್ವತ್ರ ಪುದ್ಗಲಕಾಯಥೀ ಆ ಲೋಕ ಬಾದರ - ಸೂಕ್ಷ್ಮಥೀ, ಕರ್ಮತ್ವಯೋಗ್ಯ - ಅಯೋಗ್ಯಥೀ. ೧೬೮.
೩೨೦ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧. ಸ್ಪರ್ಶಾದಿಚತುಷ್ಕ = ಸ್ಪರ್ಶ, ರಸ, ಗಂಧ ಔರ ವರ್ಣ . (ಸ್ಪರ್ಶಾದಿಕೀ ಪ್ರಗಟತಾ ಔರ ಅಪ್ರಗಟತಾ ವಹ ಪುದ್ಗಲಕೀ ಶಕ್ತಿ ಹೈ .)