ಯ ಏತೇ ಪೃಥಿವೀಪ್ರಭೃತಯಃ ಷಡ್ಜೀವನಿಕಾಯಾಸ್ತ್ರಸಸ್ಥಾವರಭೇದೇನಾಭ್ಯುಪಗಮ್ಯನ್ತೇ ತೇ ಖಲ್ವ- ಚೇತನತ್ವಾದನ್ಯೇ ಜೀವಾತ್, ಜೀವೋಽಪಿ ಚ ಚೇತನತ್ವಾದನ್ಯಸ್ತೇಭ್ಯಃ . ಅತ್ರ ಷಡ್ಜೀವನಿಕಾಯಾ ಆತ್ಮನಃ ಪರದ್ರವ್ಯಮೇಕ ಏವಾತ್ಮಾ ಸ್ವದ್ರವ್ಯಮ್ ..೧೮೨..
ಅಥ ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವಪರದ್ರವ್ಯಪ್ರವೃತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತ್ವೇನ ಸ್ವಪರವಿಭಾಗಜ್ಞಾನಾಜ್ಞಾನೇ ಅವಧಾರಯತಿ —
ಬನ್ಧ ಇತಿ ಕಥನಮುಖ್ಯತಯಾ ಗಾಥಾತ್ರಯೇಣ ಚತುರ್ಥಸ್ಥಲಂ ಗತಮ್ . ಅಥ ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವದ್ರವ್ಯಪ್ರವೃತ್ತಿಪರದ್ರವ್ಯ- ನಿವೃತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಷಡ್ಜೀವನಿಕಾಯೈಃ ಸಹ ಭೇದವಿಜ್ಞಾನಂ ದರ್ಶಯತಿ --ಭಣಿದಾ ಪುಢವಿಪ್ಪಮುಹಾ ಭಣಿತಾಃ ಪರಮಾಗಮೇ ಕಥಿತಾಃ ಪೃಥಿವೀಪ್ರಮುಖಾಃ . ತೇ ಕೇ . ಜೀವಣಿಕಾಯಾ ಜೀವಸಮೂಹಾಃ . ಅಧ ಅಥ . ಕಥಂಭೂತಾಃ . ಥಾವರಾ ಯ ತಸಾ ಸ್ಥಾವರಾಶ್ಚ ತ್ರಸಾಃ . ತೇ ಚ ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟಾಃ . ಅಣ್ಣಾ ತೇ ಅನ್ಯೇ ಭಿನ್ನಾಸ್ತೇ . ಕಸ್ಮಾತ್ . ಜೀವಾದೋ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೈಕಜೀವಸ್ವಭಾವಾತ್ . ಜೀವೋ ವಿ ಯ ತೇಹಿಂದೋ ಅಣ್ಣೋ ಜೀವೋಽಪಿ ಚ ತೇಭ್ಯೋಽನ್ಯ ಇತಿ . ತಥಾಹಿ – ಟಙ್ಕೋತ್ಕೀರ್ಣಜ್ಞಾಯಕೈಕ ಸ್ವಭಾವಪರಮಾತ್ಮ- ತತ್ತ್ವಭಾವನಾರಹಿತೇನ ಜೀವೇನ ಯದುಪಾರ್ಜಿತಂ ತ್ರಸಸ್ಥಾವರನಾಮಕರ್ಮ ತದುದಯಜನಿತತ್ವಾದಚೇತನತ್ವಾಚ್ಚ ತ್ರಸಸ್ಥಾವರ- ಜೀವನಿಕಾಯಾಃ ಶುದ್ಧಚೈತನ್ಯಸ್ವಭಾವಜೀವಾದ್ಭಿನ್ನಾಃ . ಜೀವೋಽಪಿ ಚ ತೇಭ್ಯೋ ವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಾದ್ಭಿನ್ನ ಇತಿ . ಅತ್ರೈವಂ ಭೇದವಿಜ್ಞಾನೇ ಜಾತೇ ಸತಿ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥೀ ಜೀವಃ ಸ್ವದ್ರವ್ಯೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಪರದ್ರವ್ಯೇ ನಿವೃತ್ತಿಂ ಚ ಕರೋತೀತಿ ಭಾವಾರ್ಥಃ ..೧೮೨.. ಅನ್ಯಃ ] ಉನಸೇ ಅನ್ಯ ಹೈ ..೧೮೨..
ಟೀಕಾ : — ಜೋ ಯಹ ಪೃಥ್ವೀ ಇತ್ಯಾದಿ ಷಟ್ ಜೀವನಿಕಾಯ ತ್ರಸಸ್ಥಾವರಕೇ ಭೇದಪೂರ್ವಕ ಮಾನೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ, ವೇ ವಾಸ್ತವಮೇಂ ಅಚೇತನತ್ತ್ವಕೇ ಕಾರಣ ಜೀವಸೇ ಅನ್ಯ ಹೈಂ, ಔರ ಜೀವ ಭೀ ಚೇತನತ್ವಕೇ ಕಾರಣ ಉನಸೇ ಅನ್ಯ ಹೈ . ಯಹಾಂ (ಯಹ ಕಹಾ ಹೈ ಕಿ) ಷಟ್ ಜೀವನಿಕಾಯ ಆತ್ಮಾಕೋ ಪರದ್ರವ್ಯ ಹೈ, ಆತ್ಮಾ ಏಕ ಹೀ ಸ್ವದ್ರವ್ಯ ಹೈ ..೧೮೨..
ಅಬ, ಯಹ ನಿಶ್ಚಿತ ಕರತೇ ಹೈಂ ಕಿ – ಜೀವಕೋ ಸ್ವದ್ರವ್ಯಮೇಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿಕಾ ನಿಮಿತ್ತ ಸ್ವ – ಪರಕೇ ವಿಭಾಗಕಾ ಜ್ಞಾನ ಹೈ, ಔರ ಪರದ್ರವ್ಯಮೇಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿಕಾ ನಿಮಿತ್ತ ಸ್ವ – ಪರಕೇ ವಿಭಾಗಕಾ ಅಜ್ಞಾನ ಹೈ : —
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಯಃ ] ಜೋ [ಏವಂ ] ಇಸಪ್ರಕಾರ [ಸ್ವಭಾವಮ್ ಆಸಾದ್ಯ ] ಸ್ವಭಾವಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರಕೇ (ಜೀವ – ಪುದ್ಗಲಕೇ ಸ್ವಭಾವಕೋ ನಿಶ್ಚಿತ ಕರಕೇ) [ಪರಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ] ಪರಕೋ ಔರ ಸ್ವಕೋ [ನ ಏವ ಜಾನಾತಿ ] ನಹೀಂ ಜಾನತಾ, [ಮೋಹಾತ್ ] ವಹ ಮೋಹಸೇ ‘[ಅಹಮ್ ] ಯಹ ಮೈಂ ಹೂಂ, [ಇದಂ ಮಮ ] ಯಹ ಮೇರಾ
ತೇ ‘ಆ ಹುಂ, ಆ ಮುಜ’ ಏಮ ಅಧ್ಯವಸಾನ ಮೋಹ ಥಕೀ ಕರೇ. ೧೮೩.
೩೪೨ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-