ಆತ್ಮಾ ಹಿ ತಾವತ್ಸ್ವಂ ಭಾವಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಯ ಸ್ವಧರ್ಮತ್ವಾದಾತ್ಮನಸ್ತಥಾಭವನಶಕ್ತಿ- ಸಮ್ಭವೇನಾವಶ್ಯಮೇವ ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ . ಸ ತಂ ಚ ಸ್ವತನ್ತ್ರಃ ಕುರ್ವಾಣಸ್ತಸ್ಯ ಕರ್ತಾವಶ್ಯಂ ಸ್ಯಾತ್, ಕ್ರಿಯಮಾಣ- ಶ್ಚಾತ್ಮನಾ ಸ್ವೋ ಭಾವಸ್ತೇನಾಪ್ಯತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾವಶ್ಯಂ ಸ್ಯಾತ್ . ಏವಮಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಪರಿಣಾಮಃ ಕರ್ಮ . ನ ತ್ವಾತ್ಮಾ ಪುದ್ಗಲಸ್ಯ ಭಾವಾನ್ ಕರೋತಿ, ತೇಷಾಂ ಪರಧರ್ಮತ್ವಾದಾತ್ಮನಸ್ತಥಾಭವನಶಕ್ತ್ಯಸಮ್ಭವೇನಾ- ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ . ಸ ತಾನಕುರ್ವಾಣೋ ನ ತೇಷಾಂ ಕರ್ತಾ ಸ್ಯಾತ್, ಅಕ್ರಿಯಮಾಣಾಶ್ಚಾತ್ಮನಾ ತೇ ನ ತಸ್ಯ ಕರ್ಮ ಸ್ಯುಃ . ಏವಮಾತ್ಮನಃ ಪುದ್ಗಲಪರಿಣಾಮೋ ನ ಕರ್ಮ ..೧೮೪..
ಅಥ ಕಥಮಾತ್ಮನಃ ಪುದ್ಗಲಪರಿಣಾಮೋ ನ ಕರ್ಮ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಸನ್ದೇಹಮಪನುದತಿ —
ನಿವೃತ್ತಿಂ ಕರೋತೀತಿ ..೧೮೩.. ಏವಂ ಭೇದಭಾವನಾಕಥನಮುಖ್ಯತಯಾ ಸೂತ್ರದ್ವಯೇನ ಪಞ್ಚಮಸ್ಥಲಂ ಗತಮ್ . ಅಥಾತ್ಮನೋ ನಿಶ್ಚಯೇನ ರಾಗಾದಿಸ್ವಪರಿಣಾಮ ಏವ ಕರ್ಮ, ನ ಚ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮೇತಿ ಪ್ರರೂಪಯತಿ — ಕುವ್ವಂ ಸಭಾವಂ ಕುರ್ವನ್ಸ್ವಭಾವಮ್ . ಅತ್ರ ಸ್ವಭಾವಶಬ್ದೇನ ಯದ್ಯಪಿ ಶುದ್ಧನಿಶ್ಚಯೇನ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೈಕಸ್ವಭಾವೋ ಭಣ್ಯತೇ, ತಥಾಪಿ ಕರ್ಮಬನ್ಧಪ್ರಸ್ತಾವೇ ರಾಗಾದಿ- ಪರಿಣಾಮೋಽಪ್ಯಶುದ್ಧನಿಶ್ಚಯೇನ ಸ್ವಭಾವೋ ಭಣ್ಯತೇ . ತಂ ಸ್ವಭಾವಂ ಕುರ್ವನ್ . ಸ ಕಃ . ಆದಾ ಆತ್ಮಾ . ಹವದಿ ಹಿ ಕತ್ತಾ ಕರ್ತಾ ಭವತಿ ಹಿ ಸ್ಫು ಟಮ್ . ಕಸ್ಯ . ಸಗಸ್ಸ ಭಾವಸ್ಸ ಸ್ವಕೀಯಚಿದ್ರೂಪಸ್ವಭಾವಸ್ಯ ರಾಗಾದಿಪರಿಣಾಮಸ್ಯ . ತದೇವ ತಸ್ಯ
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಸ್ವಭಾವಂ ಕುರ್ವನ್ ] ಅಪನೇ ಭಾವಕೋ ಕರತಾ ಹುಆ [ಆತ್ಮಾ ] ಆತ್ಮಾ [ಹಿ ] ವಾಸ್ತವಮೇಂ [ಸ್ವಕಸ್ಯ ಭಾವಸ್ಯ ] ಅಪನೇ ಭಾವಕಾ [ಕರ್ತಾ ಭವತಿ ] ಕರ್ತಾ ಹೈ; [ತು ] ಪರನ್ತು [ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಮಯಾನಾಂ ಸರ್ವಭಾವಾನಾಂ ] ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಮಯ ಸರ್ವ ಭಾವೋಂಕಾ [ಕರ್ತಾ ನ ] ಕರ್ತಾ ನಹೀಂ ಹೈ ..೧೮೪..
ಟೀಕಾ : — ಪ್ರಥಮ ತೋ ಆತ್ಮಾ ವಾಸ್ತವಮೇಂ ಸ್ವ ಭಾವಕೋ ಕರತಾ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ವಹ (ಭಾವ) ಉಸಕಾ ಸ್ವ ಧರ್ಮ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ಆತ್ಮಾಕೋ ಉಸರೂಪ ಹೋನೇಕೀ (ಪರಿಣಮಿತ ಹೋನೇಕೀ) ಶಕ್ತಿಕಾ ಸಂಭವ ಹೈ, ಅತಃ ವಹ (ಭಾವ) ಅವಶ್ಯಮೇವ ಆತ್ಮಾಕಾ ಕಾರ್ಯ ಹೈ . (ಇಸಪ್ರಕಾರ) ವಹ (ಆತ್ಮಾ) ಉಸೇ (-ಸ್ವ ಭಾವಕೋ) ಸ್ವತಂತ್ರ- ತಯಾ ಕರತಾ ಹುಆ ಉಸಕಾ ಕರ್ತಾ ಅವಶ್ಯ ಹೈ ಔರ ಸ್ವ ಭಾವ ಆತ್ಮಾಕೇ ದ್ವಾರಾ ಕಿಯಾ ಜಾತಾ ಹುಆ ಆತ್ಮಾಕೇ ದ್ವಾರಾ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಹೋನೇಸೇ ಅವಶ್ಯ ಹೀ ಆತ್ಮಾಕಾ ಕರ್ಮ ಹೈ . ಇಸಪ್ರಕಾರ ಸ್ವ ಪರಿಣಾಮ ಆತ್ಮಾಕಾ ಕರ್ಮ ಹೈ .
ಪರನ್ತು, ಆತ್ಮಾ ಪುದ್ಗಲಕೇ ಭಾವೋಂಕೋ ನಹೀಂ ಕರತಾ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ವೇ ಪರಕೇ ಧರ್ಮ ಹೈಂ, ಇಸಲಿಯೇ ಆತ್ಮಾಕೇ ಉಸ – ರೂಪ ಹೋನೇಕೀ ಶಕ್ತಿಕಾ ಅಸಂಭವ ಹೋನೇಸೇ ವೇ ಆತ್ಮಾಕಾ ಕಾರ್ಯ ನಹೀಂ ಹೈಂ . (ಇಸಪ್ರಕಾರ) ವಹ (ಆತ್ಮಾ) ಉನ್ಹೇಂ ನ ಕರತಾ ಹುಆ ಉನಕಾ ಕರ್ತಾ ನಹೀಂ ಹೋತಾ ಔರ ವೇ ಆತ್ಮಾಕೇ ದ್ವಾರಾ ನ ಕಿಯೇ ಜಾತೇ ಹುಏ ಉಸಕಾ ಕರ್ಮ ನಹೀಂ ಹೈಂ . ಇಸಪ್ರಕಾರ ಪುದ್ಗಲಪರಿಣಾಮ ಆತ್ಮಾಕಾ ಕರ್ಮ ನಹೀಂ ಹೈ ..೧೮೪..
ಅಬ, ‘ಪುದ್ಗಲಪರಿಣಾಮ ಆತ್ಮಾಕಾ ಕರ್ಮ ಕ್ಯೋಂ ನಹೀಂ ಹೈ’ – ಐಸೇ ಸನ್ದೇಹ ಕೋ ದೂರ ಕರತೇ ಹೈಂ : —
ಪಣ ನವ ಗ್ರಹೇ, ನ ತಜೇ, ಕರೇ ನಹಿ ಜೀವ ಪುದ್ಗಲಕರ್ಮನೇ. ೧೮೫.
೩೪೪ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-