നിബന്ധനാഃ . അഥ യഃ സര്വദ്രവ്യപര്യായനിബന്ധനാനംതവിശേഷവ്യാപിപ്രതിഭാസമയമഹാസാമാന്യരൂപ- മാത്മാനം സ്വാനുഭവപ്രത്യക്ഷം ന കരോതി സ ക ഥം പ്രതിഭാസമയമഹാസാമാന്യവ്യാപ്യപ്രതിഭാസമയാനന്ത- വിശേഷനിബന്ധനഭൂതസര്വദ്രവ്യപര്യായാന് പ്രത്യക്ഷീകുര്യാത് . ഏവമേതദായാതി യ ആത്മാനം ന ജാനാതി സ സര്വം ന ജാനാതി . അഥ സര്വജ്ഞാനാദാത്മജ്ഞാനമാത്മജ്ഞാനാത്സര്വജ്ഞാനമിത്യവതിഷ്ഠതേ . ഏവം ച സതി ജ്ഞാനമയത്വേന സ്വസംചേതകത്വാദാത്മനോ ജ്ഞാതൃജ്ഞേയയോര്വസ്തുത്വേനാന്യത്വേ സത്യപി പ്രതിഭാസപ്രതിഭാസ്യ- മാനയോഃ സ്വസ്യാമവസ്ഥായാമന്യോന്യസംവലനേനാത്യന്തമശക്യവിവേചനത്വാത്സര്വമാത്മനി നിഖാതമിവ പ്രതിഭാതി . യദ്യേവം ന സ്യാത് തദാ ജ്ഞാനസ്യ പരിപൂര്ണാത്മസംചേതനാഭാവാത് പരിപൂര്ണസ്യൈകസ്യാത്മനോപി ജ്ഞാനം ന സിദ്ധയേത് ..൪൯.. അനന്തദ്രവ്യസമൂഹാന് കിധ സോ സവ്വാണി ജാണാദി കഥം സ സര്വാന് ജാനാതി ജുഗവം യുഗപദേകസമയേ, ന കഥമപീതി . തഥാ ഹി --ആത്മലക്ഷണം താവജ്ജ്ഞാനം തച്ചാഖണ്ഡപ്രതിഭാസമയം സര്വജീവസാധാരണം മഹാസാമാന്യമ് . തച്ച മഹാസാമാന്യം ജ്ഞാനമയാനന്തവിശേഷവ്യാപി . തേ ച ജ്ഞാനവിശേഷാ അനന്തദ്രവ്യപര്യായാണാം വിഷയഭൂതാനാം അനന്ത വിശേഷോംമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലേ പ്രതിഭാസമയ മഹാസാമാന്യരൂപ ആത്മാകാ സ്വാനുഭവ പ്രത്യക്ഷ നഹീം കരതാ, വഹ (പുരുഷ) പ്രതിഭാസമയ മഹാസാമാന്യകേ ദ്വാരാ ൧വ്യാപ്യ (-വ്യാപ്യ ഹോനേ യോഗ്യ) ജോ പ്രതിഭാസമയ അനന്ത വിശേഷ ഹൈ ഉനകീ നിമിത്തഭൂത സര്വ ദ്രവ്യ പര്യായോംകോ കൈസേ പ്രത്യക്ഷ കര സകേഗാ ? (നഹീം കര സകേഗാ) ഇസസേ ഐസാ ഫലിത ഹുആ കി ജോ ആത്മാകോ നഹീം ജാനതാ വഹ സബകോ നഹീം ജാനതാ .
അബ, ഇസസേ ഐസാ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ കി സര്വകേ ജ്ഞാനസേ ആത്മാകാ ജ്ഞാന ഔര ആത്മാകേ ജ്ഞാനസേ സര്വകാ ജ്ഞാന (ഹോതാ ഹൈ); ഔര ഐസാ ഹോനേസേ, ആത്മാ ജ്ഞാനമയതാകേ കാരണ സ്വസംചേതക ഹോനേസേ, ജ്ഞാതാ ഔര ജ്ഞേയകാ വസ്തുരൂപസേ അന്യത്വ ഹോനേ പര ഭീ പ്രതിഭാസ ഔര പ്രതിഭാസ്യമാനകര അപനീ അവസ്ഥാമേം അന്യോന്യ മിലന ഹോനേകേ കാരണ (ജ്ഞാന ഔര ജ്ഞേയ, ആത്മാകീ – ജ്ഞാനകീ അവസ്ഥാമേം പരസ്പര മിശ്രിത – ഏകമേകരൂപ ഹോനേസേ) ഉന്ഹേം ഭിന്ന കരനാ അത്യന്ത അശക്യ ഹോനേസേ മാനോ സബ കുഛ ആത്മാമേം ൨നിഖാത (പ്രവിഷ്ട) ഹോ ഗയാ ഹോ ഇസപ്രകാര പ്രതിഭാസിത ഹോതാ ഹൈ — ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ . (ആത്മാ ജ്ഞാനമയ ഹോനേസേ വഹ അപനേകോ അനുഭവ കരതാ ഹൈ — ജാനതാ ഹൈ, ഔര അപനേകോ ജാനനേപര സമസ്ത ജ്ഞേയ ഐസേ ജ്ഞാത ഹോതേ ഹൈം – മാനോം വേ ജ്ഞാനമേം സ്ഥിത ഹീ ഹോം, ക്യോംകി ജ്ഞാനകീ അവസ്ഥാമേംസേ ജ്ഞേയാകാരോംകോ ഭിന്ന കരനാ അശക്യ ഹൈ .) യദി ഐസാ ന ഹോ തോ (യദി ആത്മാ സബകോ ന ജാനതാ ഹോ തോ) ജ്ഞാനകേ പരിപൂര്ണ ആത്മസംചേതനകാ അഭാവ ഹോനേസേ പരിപൂര്ണ ഏക ആത്മാകാ ഭീ ജ്ഞാന സിദ്ധ ന ഹോ .
൮൪പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧. ജ്ഞാന സാമാന്യ വ്യാപക ഹൈ, ഔര ജ്ഞാന വിശേഷ -ഭേദ വ്യാപ്യ ഹൈം . ഉന ജ്ഞാനവിശേഷോംകേ നിമിത്ത ജ്ഞേയഭൂത സര്വ ദ്രവ്യ ഔര പര്യായേം ഹൈം .
൨. നിഖാത = ഖോദക ര ഭീതര ഗഹരാ ഉതര ഗയാ ഹുവാ; ഭീതര പ്രവിഷ്ട ഹുആ .