അഥ ക്രമകൃതപ്രവൃത്ത്യാ ജ്ഞാനസ്യ സര്വഗതത്വം ന സിദ്ധയതീതി നിശ്ചിനോതി — ഉപജ്ജദി ജദി ണാണം കമസോ അട്ഠേ പഡുച്ച ണാണിസ്സ .
ജ്ഞേയഭൂതാനാം പരിച്ഛേദകാ ഗ്രാഹകാഃ . അഖണ്ഡൈകപ്രതിഭാസമയം യന്മഹാസാമാന്യം തത്സ്വഭാവമാത്മാനം യോസൌ പ്രത്യക്ഷം ന ജാനാതി സ പുരുഷഃ പ്രതിഭാസമയേന മഹാസാമാന്യേന യേ വ്യാപ്താ അനന്തജ്ഞാനവിശേഷാസ്തേഷാം വിഷയഭൂതാഃ യേനന്തദ്രവ്യപര്യായാസ്താന് കഥം ജാനാതി, ന കഥമപി . അഥ ഏതദായാതമ് — യഃ ആത്മാനം ന ജാനാതി സ സര്വം ന ജാനാതീതി . തഥാ ചോക്തമ് --‘‘ഏകോ ഭാവഃ സര്വഭാവസ്വഭാവഃ സര്വേ ഭാവാ ഏകഭാവസ്വഭാവാഃ . ഏകോ ഭാവസ്തത്ത്വതോ യേന ബുദ്ധഃ സര്വേ ഭാവാസ്തത്ത്വതസ്തേന ബുദ്ധാഃ ..’’ അത്രാഹ ശിഷ്യ : – ആത്മപരിജ്ഞാനേ സതി സര്വപരിജ്ഞാനം ഭവതീത്യത്ര വ്യാഖ്യാതം, തത്ര തു പൂര്വസൂത്രേ ഭണിതം സര്വപരിജ്ഞാനേ സത്യാത്മപരിജ്ഞാനം ഭവതീതി . യദ്യേവം തര്ഹി ഛദ്മസ്ഥാനാം സര്വപരിജ്ഞാനം നാസ്ത്യാത്മപരിജ്ഞാനം കഥം ഭവിഷ്യതി, ആത്മപരിജ്ഞാനാഭാവേ ചാത്മഭാവനാ കഥം, തദഭാവേ കേവലജ്ഞാനോത്പത്തിര്നാസ്തീതി . പരിഹാരമാഹ — പരോക്ഷപ്രമാണഭൂതശ്രുതജ്ഞാനേന സര്വപദാര്ഥാ ജ്ഞായന്തേ . കഥമിതി ചേത് --ലോകാലോകാദിപരിജ്ഞാനം വ്യാപ്തിജ്ഞാനരൂപേണ ഛദ്മസ്ഥാനാമപി വിദ്യതേ, തച്ച വ്യാപ്തിജ്ഞാനം പരോക്ഷാകാരേണ കേവലജ്ഞാനവിഷയഗ്രാഹകം കഥംചിദാത്മൈവ ഭണ്യതേ .
ഭാവാര്ഥ : — ൪൮ ഔര ൪൯വീം ഗാഥാമേം ഐസാ ബതായാ ഗയാ ഹൈ കി സബകോ നഹീം ജാനതാ വഹ അപനേകോ നഹീം ജാനതാ, ഔര ജോ അപനേകോ നഹീം ജാനതാ വഹ സബകോ നഹീം ജാനതാ . അപനാ ജ്ഞാന ഔര സബകാ ജ്ഞാന ഏക സാഥ ഹീ ഹോതാ ഹൈ . സ്വയം ഔര സര്വ — ഇന ദോമേംസേ ഏകകാ ജ്ഞാന ഹോ ഔര ദൂസരേകാ ന ഹോ യഹ അസമ്ഭവ ഹൈ .
യഹ കഥന ഏകദേശ ജ്ഞാനകീ അപേക്ഷാസേ നഹീം കിന്തു പൂര്ണജ്ഞാനകീ (കേവലജ്ഞാനകീ) അപേക്ഷാസേ ഹൈ ..൪൯..
അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [ജ്ഞാനിനഃ ജ്ഞാനം ] ആത്മാകാ ജ്ഞാന [ക്രമശഃ ] ക്രമശഃ [അര്ഥാന് പ്രതീത്യ ] പദാര്ഥോംകാ അവലമ്ബന ലേകര [ഉത്പദ്യതേ ] ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹോ [തത് ] തോ വഹ (ജ്ഞാന) [ ന ഏവ നിത്യം ഭവതി ] നിത്യ നഹീം ഹൈ, [ന ക്ഷായികം ] ക്ഷായിക നഹീം ഹൈ, [ന ഏവ സര്വഗതമ് ] ഔര സര്വഗത നഹീം ഹൈ ..൫൦..
ജോ ജ്ഞാന ‘ജ്ഞാനീ’നു ഊപജേ ക്രമശഃ അരഥ അവലംബീനേ, തോ നിത്യ നഹി, ക്ഷായിക നഹി നേ സര്വഗത നഹി ജ്ഞാന ഏ .൫൦.