സപ്രതിപക്ഷം സഹാനിവൃദ്ധി ച ഗൌണമിതി കൃത്വാ ജ്ഞാനം ച സൌഖ്യം ച ഹേയമ് . ഇതരത്പുനരമൂര്താഭി-
ശ്ചൈതന്യാനുവിധായിനീഭിരേകാകിനീഭിരേവാത്മപരിണാമശക്തിഭിസ്തഥാവിധേഭ്യോതീന്ദ്രിയേഭ്യഃ സ്വാഭാവിക-
ചിദാകാരപരിണാമേഭ്യഃ സമുത്പദ്യമാനമത്യന്തമാത്മായത്തത്വാന്നിത്യം യുഗപത്കൃതപ്രവൃത്തി നിഃപ്രതിപക്ഷ-
മഹാനിവൃദ്ധി ച മുഖ്യമിതി കൃത്വാ ജ്ഞാനം സൌഖ്യം ചോപാദേയമ് ..൫൩..
ഇത്യാദ്യധികാരഗാഥാസൂത്രമേകം, തദനന്തരമതീന്ദ്രിയജ്ഞാനമുഖ്യത്വേന ‘ജം പേച്ഛദോ’ ഇത്യാദി സൂത്രമേകം,
അഥേന്ദ്രിയജ്ഞാനമുഖ്യത്വേന ‘ജീവോ സയം അമുത്തോ’ ഇത്യാദി ഗാഥാചതുഷ്ടയം, തദനന്തരമതീന്ദ്രിയസുഖമുഖ്യതയാ
‘ജാദം സയം’ ഇത്യാദി ഗാഥാചതുഷ്ടയം, അഥാനന്തരമിന്ദ്രിയസുഖപ്രതിപാദനരൂപേണ ഗാഥാഷ്ടകമ്, തത്രാപ്യഷ്ടകമധ്യേ
പ്രഥമത ഇന്ദ്രിയസുഖസ്യ ദുഃഖത്വസ്ഥാപനാര്ഥം ‘മണുആസുരാ’ ഇത്യാദി ഗാഥാദ്വയം, അഥ മുക്താത്മനാം ദേഹാഭാവേപി
സുഖമസ്തീതി ജ്ഞാപനാര്ഥം ദേഹഃ സുഖകാരണം ന ഭവതീതി കഥനരൂപേണ ‘പപ്പാ ഇട്ഠേ വിസയേ’ ഇത്യാദി സൂത്രദ്വയം,
തദനന്തരമിന്ദ്രിയവിഷയാ അപി സുഖകാരണം ന ഭവന്തീതി കഥനേന ‘തിമിരഹരാ’ ഇത്യാദി ഗാഥാദ്വയമ്,
അതോപി സര്വജ്ഞനമസ്കാരമുഖ്യത്വേന ‘തേജോദിട്ഠി’ ഇത്യാദി ഗാഥാദ്വയമ് . ഏവം പഞ്ചമസ്ഥലേ അന്തരസ്ഥലചതുഷ്ടയം
ഭവതീതി സുഖപ്രപഞ്ചാധികാരേ സമുദായപാതനികാ .. അഥാതീന്ദ്രിയസുഖസ്യോപാദേയഭൂതസ്യ സ്വരൂപം പ്രപഞ്ച-
യന്നതീന്ദ്രിയജ്ഞാനമതീന്ദ്രിയസുഖം ചോപാദേയമിതി, യത്പുനരിന്ദ്രിയജം ജ്ഞാനം സുഖം ച തദ്ധേയമിതി പ്രതിപാദനരൂപേണ
പ്രഥമതസ്താവദധികാരസ്ഥലഗാഥയാ സ്ഥലചതുഷ്ടയം സൂത്രയതി — അത്ഥി അസ്തി വിദ്യതേ . കിം കര്തൃ . ണാണം
ജ്ഞാനമിതി ഭിന്നപ്രക്രമോ വ്യവഹിതസമ്ബന്ധഃ . കിംവിശിഷ്ടമ് . അമുത്തം മുത്തം അമൂര്തം മൂര്തം ച . പുനരപി
കിംവിശിഷ്ടമ് . അദിംദിയം ഇംദിയം ച യദമൂര്തം തദതീന്ദ്രിയം മൂര്തം പുനരിന്ദ്രിയജമ് . ഇത്ഥംഭൂതം ജ്ഞാനമസ്തി . കേഷു
വിഷയേഷു . അത്ഥേസു ജ്ഞേയപദാര്ഥേഷു, തഹാ സോക്ഖം ച തഥൈവ ജ്ഞാനവദമൂര്തമതീന്ദ്രിയം മൂര്തമിന്ദ്രിയജം ച സുഖമിതി .
ജം തേസു പരം ച തം ണേയം യത്തേഷു പൂര്വോക്തജ്ഞാനസുഖേഷു മധ്യേ പരമുത്കൃഷ്ടമതീന്ദ്രിയം തദുപാദേയമിതി ജ്ഞാതവ്യമ് . തദേവ
൧. മൂര്തിക ഇന്ദ്രിയജ ജ്ഞാന ക്രമസേ പ്രവൃത്ത ഹോതാ ഹൈ; യുഗപത് നഹീം ഹോതാ; തഥാ മൂര്തിക ഇന്ദ്രിയജ സുഖ ഭീ ക്രമശഃ
ഹോതാ ഹൈ, ഏക ഹീ സാഥ സര്വ ഇന്ദ്രിയോംകേ ദ്വാരാ യാ സര്വ പ്രകാരസേ നഹീം ഹോതാ .
൨. സപ്രതിപക്ഷ = പ്രതിപക്ഷ – വിരോധീ സഹിത . (മൂര്ത -ഇന്ദ്രിയജ ജ്ഞാന അപനേ പ്രതിപക്ഷ അജ്ഞാനസഹിത ഹീ ഹോതാ ഹൈ, ഔര
മൂര്ത ഇന്ദ്രിയജ സുഖ ഉസകേ പ്രതിപക്ഷഭൂത ദുഃഖ സഹിത ഹീ ഹോതാ ഹൈ .
൩. സഹാനിവൃദ്ധി = ഹാനിവൃദ്ധി സഹിത .
൪. ചൈതന്യാനുവിധായീ = ചൈതന്യകേ അനുസാര വര്തനേവാലീ; ചൈതന്യകേ അനുകൂലരൂപസേ – വിരുദ്ധരൂപസേ നഹീം വര്തനേവാലീ .
൯൨പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧പ്രവൃത്ത ഹോനേവാലാ, ൨സപ്രതിപക്ഷ ഔര ൩സഹാനിവൃദ്ധി ഹൈ ഇസലിയേ ഗൌണ ഹൈ ഐസാ സമഝകര വഹ
ഹേയ ഹൈ അര്ഥാത് ഛോഡനേ യോഗ്യ ഹൈ; ഔര ദൂസരാ ജ്ഞാന തഥാ സുഖ അമൂര്തരൂപ ഐസീ
൪ചൈതന്യാനുവിധായീ ഐകാകീ ആത്മപരിണാമ ശക്തിയോംസേ തഥാവിധ അതീന്ദ്രിയ സ്വാഭാവിക-
ചിദാകാര -പരിണാമോംകേ ദ്വാരാ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹുആ അത്യന്ത ആത്മാധീന ഹോനേസേ നിത്യ യുഗപത്
പ്രവര്തമാന, നിഃപ്രതിപക്ഷ ഔര ഹാനിവൃദ്ധിസേ രഹിത ഹൈ, ഇസലിയേ മുഖ്യ ഹൈ, ഐസാ സമഝകര വഹ
(ജ്ഞാന ഔര സുഖ) ഉപാദേയ അര്ഥാത് ഗ്രഹണ കരനേ യോഗ്യ ഹൈ ..൫൩..