ജം പരദോ വിണ്ണാണം തം തു പരോക്ഖം തി ഭണിദമട്ഠേസു .
യത്തു ഖലു പരദ്രവ്യഭൂതാദന്തഃകരണാദിന്ദ്രിയാത്പരോപദേശാദുപലബ്ധേഃ സംസ്കാരാദാലോകാദേര്വാ പ്രതിഭാസമയപരമജ്യോതിഃകാരണഭൂതേ സ്വശുദ്ധാത്മസ്വരൂപഭാവനാസമുത്പന്നപരമാഹ്ലാദൈകലക്ഷണസുഖസംവിത്ത്യാകാര- പരിണതിരൂപേ രാഗാദിവികല്പോപാധിരഹിതേ സ്വസംവേദനജ്ഞാനേ ഭാവനാ കര്തവ്യാ ഇത്യഭിപ്രായഃ ..൫൭.. അഥ പുനരപി പ്രകാരാന്തരേണ പ്രത്യക്ഷപരോക്ഷലക്ഷണം കഥയതി — ജം പരദോ വിണ്ണാണം തം തു പരോക്ഖം തി ഭണിദം യത്പരതഃ സകാശാദ്വിജ്ഞാനം പരിജ്ഞാനം ഭവതി തത്പുനഃ പരോക്ഷമിതി ഭണിതമ് . കേഷു വിഷയേഷു . അട്ഠേസു ജ്ഞേയപദാര്ഥേഷു . ജദി പരദ്രവ്യരൂപ ഇന്ദ്രിയോംകേ ദ്വാരാ ജാനതാ ഹൈ ഇസലിയേ വഹ പ്രത്യക്ഷ നഹീം ഹൈ ..൫൭..
അബ, പരോക്ഷ ഔര പ്രത്യക്ഷകേ ലക്ഷണ ബതലാതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [പരതഃ ] പരകേ ദ്വാരാ ഹോനേവാലാ [യത് ] ജോ [അര്ഥേഷു വിജ്ഞാനം ] പദാര്ഥ സമ്ബന്ധീ വിജ്ഞാന ഹൈ [തത് തു ] വഹ തോ [പരോക്ഷം ഇതി ഭണിതം ] പരോക്ഷ കഹാ ഗയാ ഹൈ, [യദി ] യദി [കേവലേന ജീവേണ ] മാത്ര ജീവകേ ദ്വാരാ ഹീ [ജ്ഞാതം ഭവതി ഹി ] ജാനാ ജായേ തോ [പ്രത്യക്ഷം ] വഹ ജ്ഞാന പ്രത്യക്ഷ ഹൈ ..൫൮..
ടീകാ : — നിമിത്തതാകോ പ്രാപ്ത (നിമിത്തരൂപ ബനേ ഹുഏ) ഐസേ ജോ പരദ്രവ്യഭൂത അംതഃകരണ (മന), ഇന്ദ്രിയ, ൧പരോപദേശ, ൨ഉപലബ്ധി, ൩സംസ്കാര യാ ൪പ്രകാശാദിക ഹൈം ഉനകേ ദ്വാരാ ഹോനേവാലാ
അര്ഥോ തണും ജേ ജ്ഞാന പരതഃ ഥായ തേഹ പരോക്ഷ ഛേ; ജീവമാത്രഥീ ജ ജണായ ജോ , തോ ജ്ഞാന തേ പ്രത്യക്ഷ ഛേ. ൫൮.
൧൦൦പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧. പരോപദേശ = അന്യകാ ഉപദേശ.
൨. ഉപലബ്ധി = ജ്ഞാനാവരണീയ കര്മകേ ക്ഷയോപശമകേ നിമിത്തസേ ഉത്പന്ന പദാര്ഥോംകോ ജാനനേകീ ശക്തി . (യഹ ‘ലബ്ധ’
ശക്തി ജബ ‘ഉപര്യുക്ത’ ഹോതീ ഹൈ, തഭീ പദാര്ഥ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ .)
൩. സംസ്കാര = പൂര്വ ജ്ഞാത പദാര്ഥകീ ധാരണാ.
൪. ചക്ഷുഇന്ദ്രിയ ദ്വാരാ രൂപീ പദാര്ഥകോ ദേഖനേമേം പ്രകാശ ഭീ നിമിത്തരൂപ ഹോതാ ഹൈ.