യേഷാം ജീവദവസ്ഥാനി ഹതകാനീന്ദ്രിയാണി, ന നാമ തേഷാമുപാധിപ്രത്യയം ദുഃഖമ്, കിംതു
സ്വാഭാവികമേവ, വിഷയേഷു രതേരവലോകനാത് . അവലോക്യതേ ഹി തേഷാം സ്തമ്ബേരമസ്യ കരേണുകുട്ടനീഗാത്ര-
സ്പര്ശ ഇവ, സഫ രസ്യ ബഡിശാമിഷസ്വാദ ഇവ, ഇന്ദിരസ്യ സംകോചസംമുഖാരവിന്ദാമോദ ഇവ, പതംഗസ്യ
പ്രദീപാര്ചീരൂപ ഇവ, കുരംഗസ്യ മൃഗയുഗേയസ്വര ഇവ, ദുര്നിവാരേന്ദ്രിയവേദനാവശീകൃതാനാമാസന്നനിപാതേഷ്വപി
വിഷയേഷ്വഭിപാതഃ . യദി പുനര്ന തേഷാം ദുഃഖം സ്വാഭാവികമഭ്യുപഗമ്യേത തദോപശാന്തശീതജ്വരസ്യ
സംസ്വേദനമിവ, പ്രഹീണദാഹജ്വരസ്യാരനാലപരിഷേക ഇവ, നിവൃത്തനേത്രസംരമ്ഭസ്യ ച വടാചൂര്ണാവചൂര്ണനമിവ,
വിനഷ്ടകര്ണശൂലസ്യ ബസ്തമൂത്രപൂരണമിവ, രൂഢവ്രണസ്യാലേപനദാനമിവ, വിഷയവ്യാപാരോ ന ദൃശ്യേത . ദൃശ്യതേ
ചാസൌ . തതഃ സ്വഭാവഭൂതദുഃഖയോഗിന ഏവ ജീവദിന്ദ്രിയാഃ പരോക്ഷജ്ഞാനിനഃ ..൬൪..
കസ്മാദിതി ചേത് . പഞ്ചേന്ദ്രിയവിഷയേഷു രതേരവലോകനാത് . ജഇ തം ണ സബ്ഭാവം യദി തദ്ദുഃഖം സ്വഭാവേന നാസ്തി
ഹി സ്ഫു ടം വാവാരോ ണത്ഥി വിസയത്ഥം തര്ഹി വിഷയാര്ഥം വ്യാപാരോ നാസ്തി ന ഘടതേ . വ്യാധിസ്ഥാനാമൌഷധേഷ്വിവ
൧൧൨പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
ടീകാ : — ജിനകീ ഹത (നികൃഷ്ട, നിംദ്യ) ഇന്ദ്രിയാ
ജീവിത (-വിദ്യമാന) ഹൈം, ഉന്ഹേം
ഉപാധികേ കാരണ (ബാഹ്യ സംയോഗോംകേ കാരണ, ഔപാധിക) ദുഃഖ നഹീം ഹൈ കിന്തു സ്വാഭാവിക ഹീ
ഹൈ, ക്യോംകി ഉനകീ വിഷയോംമേം രതി ദേഖീ ജാതീ ഹൈ . ജൈസേ – ഹാഥീ ഹഥിനീരൂപീ കുട്ടനീകേ ശരീര-
സ്പര്ശകീ ഓര, മഛലീ ബംസീമേം ഫ
സേ ഹുഏ മാംസകേ സ്വാദകീ ഓര, ഭ്രമര ബന്ദ ഹോ ജാനേവാലേ
കമലകേ ഗംധകീ ഓര, പതംഗാ ദീപകകീ ജ്യോതികേ രൂപകീ ഓര ഔര ഹിരന ശികാരീകേ സംഗീതകേ
സ്വരകീ ഓര ദൌഡതേ ഹുഏ ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം ഉസീപ്രകാര – ദുര്നിവാര ഇന്ദ്രിയവേദനാകേ വശീഭൂത ഹോതേ ഹുഏ
വേ യദ്യപി വിഷയോംകാ നാശ അതി നികട ഹൈ (അര്ഥാത് വിഷയ ക്ഷണിക ഹൈം) തഥാപി, വിഷയോംകീ
ഓര ദൌഡതേ ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം . ഔര യദി ‘ഉനകാ ദുഃഖ സ്വാഭാവിക ഹൈ’ ഐസാ സ്വീകാര ന കിയാ
ജായേ തോ ജൈസേ — ജിസകാ ശീതജ്വര ഉപശാംത ഹോ ഗയാ ഹൈ, വഹ പസീനാ ആനേകേ ലിയേ ഉപചാര
കരതാ തഥാ ജിസകാ ദാഹജ്വര ഉതര ഗയാ ഹൈ വഹ കാ
ജീസേ ശരീരകേ താപകോ ഉതാരതാ തഥാ ജിസകീ
ആ
ഖോംകാ ദുഃഖ ദൂര ഹോ ഗയാ ഹൈ വഹ വടാചൂര്ണ (-ശംഖ ഇത്യാദികാ ചൂര്ണ) ആ
ജതാ തഥാ ജിസകാ
കര്ണശൂല നഷ്ട ഹോ ഗയാ ഹോ വഹ കാനമേം ഫി ര ബകരേകാ മൂത്ര ഡാലതാ ദിഖാഈ നഹീം ദേതാ ഔര
ജിസകാ ഘാവ ഭര ജാതാ ഹൈ വഹ ഫി ര ലേപ കരതാ ദിഖാഈ നഹീം ദേതാ — ഇസീപ്രകാര ഉനകേ വിഷയ
വ്യാപാര ദേഖനേമേം നഹീം ആനാ ചാഹിയേ; കിന്തു ഉനകേ വഹ (വിഷയപ്രവൃത്തി) തോ ദേഖീ ജാതീ ഹൈ .
ഇസസേ (സിദ്ധ ഹുആ കി) ജിനകേ ഇന്ദ്രിയാ
ജീവിത ഹൈം ഐസേ പരോക്ഷജ്ഞാനിയോംകേ ദുഃഖ സ്വാഭാവിക
ഹീ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — പരോക്ഷജ്ഞാനിയോംകേ സ്വഭാവസേ ഹീ ദുഃഖ ഹൈ, ക്യോംകി ഉനകേ വിഷയോംമേം രതി
വര്തതീ ഹൈ; കഭീ -കഭീ തോ വേ, അസഹ്യ തൃഷ്ണാകീ ദാഹസേ (-തീവ്ര ഇച്ഛാരൂപീ ദുഃഖകേ കാരണ)