യേഷാം ജീവദവസ്ഥാനി ഹതകാനീന്ദ്രിയാണി, ന നാമ തേഷാമുപാധിപ്രത്യയം ദുഃഖമ്, കിംതു സ്വാഭാവികമേവ, വിഷയേഷു രതേരവലോകനാത് . അവലോക്യതേ ഹി തേഷാം സ്തമ്ബേരമസ്യ കരേണുകുട്ടനീഗാത്ര- സ്പര്ശ ഇവ, സഫ രസ്യ ബഡിശാമിഷസ്വാദ ഇവ, ഇന്ദിരസ്യ സംകോചസംമുഖാരവിന്ദാമോദ ഇവ, പതംഗസ്യ പ്രദീപാര്ചീരൂപ ഇവ, കുരംഗസ്യ മൃഗയുഗേയസ്വര ഇവ, ദുര്നിവാരേന്ദ്രിയവേദനാവശീകൃതാനാമാസന്നനിപാതേഷ്വപി വിഷയേഷ്വഭിപാതഃ . യദി പുനര്ന തേഷാം ദുഃഖം സ്വാഭാവികമഭ്യുപഗമ്യേത തദോപശാന്തശീതജ്വരസ്യ സംസ്വേദനമിവ, പ്രഹീണദാഹജ്വരസ്യാരനാലപരിഷേക ഇവ, നിവൃത്തനേത്രസംരമ്ഭസ്യ ച വടാചൂര്ണാവചൂര്ണനമിവ, വിനഷ്ടകര്ണശൂലസ്യ ബസ്തമൂത്രപൂരണമിവ, രൂഢവ്രണസ്യാലേപനദാനമിവ, വിഷയവ്യാപാരോ ന ദൃശ്യേത . ദൃശ്യതേ ചാസൌ . തതഃ സ്വഭാവഭൂതദുഃഖയോഗിന ഏവ ജീവദിന്ദ്രിയാഃ പരോക്ഷജ്ഞാനിനഃ ..൬൪.. കസ്മാദിതി ചേത് . പഞ്ചേന്ദ്രിയവിഷയേഷു രതേരവലോകനാത് . ജഇ തം ണ സബ്ഭാവം യദി തദ്ദുഃഖം സ്വഭാവേന നാസ്തി ഹി സ്ഫു ടം വാവാരോ ണത്ഥി വിസയത്ഥം തര്ഹി വിഷയാര്ഥം വ്യാപാരോ നാസ്തി ന ഘടതേ . വ്യാധിസ്ഥാനാമൌഷധേഷ്വിവ

ടീകാ : — ജിനകീ ഹത (നികൃഷ്ട, നിംദ്യ) ഇന്ദ്രിയാ ജീവിത (-വിദ്യമാന) ഹൈം, ഉന്ഹേം ഉപാധികേ കാരണ (ബാഹ്യ സംയോഗോംകേ കാരണ, ഔപാധിക) ദുഃഖ നഹീം ഹൈ കിന്തു സ്വാഭാവിക ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി ഉനകീ വിഷയോംമേം രതി ദേഖീ ജാതീ ഹൈ . ജൈസേ – ഹാഥീ ഹഥിനീരൂപീ കുട്ടനീകേ ശരീര- സ്പര്ശകീ ഓര, മഛലീ ബംസീമേം ഫ സേ ഹുഏ മാംസകേ സ്വാദകീ ഓര, ഭ്രമര ബന്ദ ഹോ ജാനേവാലേ കമലകേ ഗംധകീ ഓര, പതംഗാ ദീപകകീ ജ്യോതികേ രൂപകീ ഓര ഔര ഹിരന ശികാരീകേ സംഗീതകേ സ്വരകീ ഓര ദൌഡതേ ഹുഏ ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം ഉസീപ്രകാര – ദുര്നിവാര ഇന്ദ്രിയവേദനാകേ വശീഭൂത ഹോതേ ഹുഏ വേ യദ്യപി വിഷയോംകാ നാശ അതി നികട ഹൈ (അര്ഥാത് വിഷയ ക്ഷണിക ഹൈം) തഥാപി, വിഷയോംകീ ഓര ദൌഡതേ ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം . ഔര യദി ‘ഉനകാ ദുഃഖ സ്വാഭാവിക ഹൈ’ ഐസാ സ്വീകാര ന കിയാ ജായേ തോ ജൈസേ — ജിസകാ ശീതജ്വര ഉപശാംത ഹോ ഗയാ ഹൈ, വഹ പസീനാ ആനേകേ ലിയേ ഉപചാര കരതാ തഥാ ജിസകാ ദാഹജ്വര ഉതര ഗയാ ഹൈ വഹ കാ ജീസേ ശരീരകേ താപകോ ഉതാരതാ തഥാ ജിസകീ ആ ഖോംകാ ദുഃഖ ദൂര ഹോ ഗയാ ഹൈ വഹ വടാചൂര്ണ (-ശംഖ ഇത്യാദികാ ചൂര്ണ) ആ ജതാ തഥാ ജിസകാ കര്ണശൂല നഷ്ട ഹോ ഗയാ ഹോ വഹ കാനമേം ഫി ര ബകരേകാ മൂത്ര ഡാലതാ ദിഖാഈ നഹീം ദേതാ ഔര ജിസകാ ഘാവ ഭര ജാതാ ഹൈ വഹ ഫി ര ലേപ കരതാ ദിഖാഈ നഹീം ദേതാ — ഇസീപ്രകാര ഉനകേ വിഷയ വ്യാപാര ദേഖനേമേം നഹീം ആനാ ചാഹിയേ; കിന്തു ഉനകേ വഹ (വിഷയപ്രവൃത്തി) തോ ദേഖീ ജാതീ ഹൈ . ഇസസേ (സിദ്ധ ഹുആ കി) ജിനകേ ഇന്ദ്രിയാ ജീവിത ഹൈം ഐസേ പരോക്ഷജ്ഞാനിയോംകേ ദുഃഖ സ്വാഭാവിക ഹീ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — പരോക്ഷജ്ഞാനിയോംകേ സ്വഭാവസേ ഹീ ദുഃഖ ഹൈ, ക്യോംകി ഉനകേ വിഷയോംമേം രതി വര്തതീ ഹൈ; കഭീ -കഭീ തോ വേ, അസഹ്യ തൃഷ്ണാകീ ദാഹസേ (-തീവ്ര ഇച്ഛാരൂപീ ദുഃഖകേ കാരണ)

൧൧൨പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-