ഹി സദശനായോദന്യാവൃഷസ്യാദിഭിസ്തൃഷ്ണാവ്യക്തിഭിരുപേതത്വാത് അത്യന്താകുലതയാ, വിച്ഛിന്നം ഹി സദസദ്വേദ്യോദയപ്രച്യാവിതസദ്വേദ്യോദയപ്രവൃത്തതയാനുഭവത്വാദുദ്ഭൂതവിപക്ഷതയാ, ബന്ധകാരണം ഹി സദ്വിഷയോ- പഭോഗമാര്ഗാനുലഗ്നരാഗാദിദോഷസേനാനുസാരസംഗച്ഛമാനഘനകര്മപാംസുപടലത്വാദുദര്കദുഃസഹതയാ, വിഷമം ഹി സദഭിവൃദ്ധിപരിഹാണിപരിണതത്വാദത്യന്തവിസംഷ്ഠുലതയാ ച ദുഃഖമേവ ഭവതി . അഥൈവം പുണ്യമപി പാപവദ് ദുഃഖസാധനമായാതമ് ..൭൬.. പ്രഭൃത്യനേകാപധ്യാനവശേന ഭാവിനരകാദിദുഃഖോത്പാദകകര്മബന്ധോത്പാദകത്വാദ്ബന്ധകാരണമിന്ദ്രിയസുഖം, അതീന്ദ്രിയ- സുഖം തു സര്വാപധ്യാനരഹിതത്വാദബന്ധകാരണമ് . വിസമം വിഗതഃ ശമഃ പരമോപശമോ യത്ര തദ്വിഷമമതൃപ്തികരം ഹാനിവൃദ്ധിസഹിതത്വാദ്വാ വിഷമം, അതീന്ദ്രിയസുഖം തു പരമതൃപ്തികരം ഹാനിവൃദ്ധിരഹിതമ് . ജം ഇംദിഏഹിം ലദ്ധം തം സോക്ഖം ദുക്ഖമേവ തഹാ യദിന്ദ്രിയൈര്ലബ്ധം സംസാരസുഖം തത്സുഖം യഥാ പൂര്വോക്തപഞ്ചവിശേഷണവിശിഷ്ടം ഭവതി തഥൈവ ദുഃഖമേവേത്യഭിപ്രായഃ ..൭൬.. ഏവം പുണ്യാനി ജീവസ്യ തൃഷ്ണോത്പാദകത്വേന ദുഃഖകാരണാനി ഭവന്തീതി കഥനരൂപേണ ദ്വിതീയസ്ഥലേ ഗാഥാചതുഷ്ടയം ഗതമ് . അഥ നിശ്ചയേന പുണ്യപാപയോര്വിശേഷോ നാസ്തീതി കഥയന് പുണ്യ- (൨) ‘ബാധാസഹിത’ ഹോതാ ഹുആ ഖാനേ, പീനേ ഔര മൈഥുനകീ ഇച്ഛാ ഇത്യാദി തൃഷ്ണാകീ വ്യക്തിയോംസേ (-തൃഷ്ണാകീ പ്രഗടതാഓംസേ) യുക്ത ഹോനേസേ അത്യന്ത ആകുല ഹൈ, (൩)‘വിച്ഛിന്ന’ ഹോതാ ഹുആ അസാതാവേദനീയകാ ഉദയ ജിസേ ൧ച്യുത കര ദേതാ ഹൈ ഐസേ സാതാവേദനീയകേ ഉദയസേ പ്രവര്തമാന ഹോതാ ഹുആ അനുഭവമേം ആതാ ഹൈ, ഇസലിയേ വിപക്ഷകീ ഉത്പത്തിവാലാ ഹൈ, (൪) ‘ബന്ധകാ കാരണ’ ഹോതാ ഹുആ വിഷയോപഭോഗകേ മാര്ഗമേം ലഗീ ഹുഈ രാഗാദി ദോഷോംകീ സേനാകേ അനുസാര കര്മരജകേ ൨ഘന പടലകാ സമ്ബന്ധ ഹോനേകേ കാരണ പരിണാമസേ ദുഃസഹ ഹൈ, ഔര (൫) ‘വിഷമ’ ഹോതാ ഹുആ ഹാനി – വൃദ്ധിമേം പരിണമിത ഹോനേസേ അത്യന്ത അസ്ഥിര ഹൈ; ഇസലിയേ വഹ (ഇന്ദ്രിയസുഖ) ദുഃഖ ഹീ ഹൈ .
ജബ കി ഐസാ ഹൈ (ഇന്ദ്രിയസുഖ ദുഃഖ ഹീ ഹൈ) തോ പുണ്യ ഭീ, പാപകീ ഭാ തി, ദുഃഖകാ സാധന ഹൈ ഐസാ ഫലിത ഹുആ .
ഭാവാര്ഥ : — ഇന്ദ്രിയസുഖ ദുഃഖ ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി വഹ പരാധീന ഹൈ, അത്യന്ത ആകുല ഹൈ, വിപക്ഷകീ (-വിരോധകീ) ഉത്പത്തിവാലാ ഹൈ, പരിണാമസേ ദുഃസ്സഹ ഹൈ, ഔര അത്യന്ത അസ്ഥിര ഹൈ . ഇസസേ യഹ സിദ്ധ ഹുആ കി പുണ്യ ഭീ ദുഃഖകാ ഹീ സാധന ഹൈ ..൭൬..
൧൩൦പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧. ച്യുത കരനാ = ഹടാ ദേനാ; പദഭ്രഷ്ട കരനാ; (സാതാവേദനീയകാ ഉദയ ഉസകീ സ്ഥിതി അനുസാര രഹകര ഹട ജാതാ ഹൈ ഔര അസാതാ വേദനീയകാ ഉദയ ആതാ ഹൈ)
൨. ഘന പടല = സഘന (ഗാഢ) പര്ത, ബഡാ ഝുണ്ഡ .