അര്ഥാനാമയാഥാതഥ്യപ്രതിപത്ത്യാ തിര്യഗ്മനുഷ്യേഷു പ്രേക്ഷാര്ഹേഷ്വപി കാരുണ്യബുദ്ധയാ ച മോഹമഭീഷ്ട- വിഷയപ്രസംഗേന രാഗമനഭീഷ്ടവിഷയാപ്രീത്യാ ദ്വേഷമിതി ത്രിഭിലിംഗൈരധിഗമ്യ ഝഗിതി സംഭവന്നാപി ത്രിഭൂമികോപി മോഹോ നിഹന്തവ്യഃ ..൮൫..
അഥ മോഹക്ഷപണോപായാന്തരമാലോചയതി —
യഥാസംഭവം ത ഏവ വിനാശയിതവ്യാ ഇത്യുപദിശതി – അട്ഠേ അജധാഗഹണം ശുദ്ധാത്മാദിപദാര്ഥേ യഥാസ്വരൂപസ്ഥിതേപി വിപരീതാഭിനിവേശരൂപേണായഥാഗ്രഹണം കരുണാഭാവോ യ ശുദ്ധാത്മോപലബ്ധിലക്ഷണപരമോപേക്ഷാസംയമാദ്വിപരീതഃ കരുണാ- ഭാവോ ദയാപരിണാമശ്ച അഥവാ വ്യവഹാരേണ കരുണായാ അഭാവഃ . കേഷു വിഷയേഷു . മണുവതിരിഏസു മനുഷ്യ- തിര്യഗ്ജീവേഷു ഇതി ദര്ശനമോഹചിഹ്നമ് . വിസഏസു യ പ്പസംഗോ നിര്വിഷയസുഖാസ്വാദരഹിതബഹിരാത്മജീവാനാം മനോജ്ഞാമനോജ്ഞവിഷയേഷു ച യോസൌ പ്രകര്ഷേണ സങ്ഗഃ സംസര്ഗസ്തം ദൃഷ്ട്വാ പ്രീത്യപ്രീതിലിങ്ഗാഭ്യാം ചാരിത്രമോഹസംജ്ഞൌ
ടീകാ : — ൧പദാര്ഥോംകീ അയഥാതഥ്യരൂപ പ്രതിപത്തികേ ദ്വാരാ ഔര തിര്യംച -മനുഷ്യ ൨പ്രേക്ഷായോഗ്യ ഹോനേ പര ഭീ ഉനകേ പ്രതി കരുണാബുദ്ധിസേ മോഹകോ (ജാനകര), ഇഷ്ട വിഷയോംകീ ആസക്തിസേ രാഗകോ ഔര അനിഷ്ട വിഷയോംകീ അപ്രീതിസേ ദ്വേഷകോ (ജാനകര) — ഇസപ്രകാര തീന ലിംഗോംകേ ദ്വാരാ (തീന പ്രകാരകേ മോഹകോ) പഹിചാനകര തത്കാല ഹീ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹീ തീനോ പ്രകാരകാ മോഹ നഷ്ട കര ദേനേ യോഗ്യ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — മോഹകേ തീന ഭേദ ഹൈം — ദര്ശനമോഹ, രാഗ ഔര ദ്വേഷ . പദാര്ഥോംകേ സ്വരൂപസേ വിപരീത മാന്യതാ തഥാ തിര്യംചോം ഔര മനുഷ്യോംകേ പ്രതി തന്മയതാസേ കരുണാഭാവ വേ ദര്ശനമോഹകേ ചിഹ്ന ഹൈം, ഇഷ്ട വിഷയോംമേം പ്രീതി രാഗകാ ചിഹ്ന ഹൈ ഔര അനിഷ്ട വിഷയോംമേം അപ്രീതി ദ്വേഷകാ ചിഹ്ന ഹൈ . ഇന ചിഹ്ന ോംസേ തീനോം പ്രകാരകേ മോഹകോ പഹിചാനകര മുമുക്ഷുഓംകോ ഉസേ തത്കാല ഹീ നഷ്ട കര ദേനാ ചാഹിയേ ..൮൫..
അബ മോഹക്ഷയ കരനേകാ ഉപായാന്തര (-ദൂസരാ ഉപായ) വിചാരതേ ഹൈം : —
ശാസ്ത്രോ വഡേ പ്രത്യക്ഷആദിഥീ ജാണതോ ജേ അര്ഥ നേ, തസു മോഹ പാമേ നാശ നിശ്ചയ; ശാസ്ത്ര സമധ്യയനീയ ഛേ. ൮൬.
൧൪൬പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧. പദാര്ഥോംകീ അയഥാതഥ്യരൂപ പ്രതിപത്തി = പദാര്ഥ ജൈസേ നഹീം ഹൈ ഉന്ഹേം വൈസാ സമഝനാ അര്ഥാത് ഉന്ഹേം അന്യഥാ സ്വരൂപസേ അംഗീകാര കരനാ .
൨. പ്രേക്ഷായോഗ്യ = മാത്ര പ്രേക്ഷകഭാവസേ -ദൃഷ്ടാജ്ഞാതാരൂപസേ -മധ്യസ്ഥഭാവസേ ദേഖനേ യോഗ്യ .