സമുദായാത്മനാ ദ്രവ്യേണാഭിനിര്വൃത്തത്വാദ് ദ്രവ്യമയഃ . ദ്രവ്യാണി തു പുനരേകാശ്രയവിസ്താരവിശേഷാത്മകൈ- ര്ഗുണൈരഭിനിര്വൃത്തത്വാദ്ഗുണാത്മകാനി . പര്യായാസ്തു പുനരായതവിശേഷാത്മകാ ഉക്തലക്ഷണൈര്ദ്രവ്യൈരപി ഗുണൈരപ്യ- ഭിനിര്വൃത്തത്വാദ് ദ്രവ്യാത്മകാ അപി ഗുണാത്മകാ അപി . തത്രാനേകദ്രവ്യാത്മകൈക്യപ്രതിപത്തിനിബന്ധനോ ദ്രവ്യപര്യായഃ . സ ദ്വിവിധഃ, സമാനജാതീയോസമാനജാതീയശ്ച . തത്ര സമാനജാതീയോ നാമ യഥാ അനേകപുദ്ഗലാത്മകോ ദ്വയണുകസ്ത്ര്യണുക ഇത്യാദി; അസമാനജാതീയോ നാമ യഥാ ജീവപുദ്ഗലാത്മകോ ദേവോ തതശ്ച ‘അത്ഥിത്തണിച്ഛിദസ്സ ഹി’ ഇത്യാദ്യേകപഞ്ചാശദ്ഗാഥാപര്യന്തം വിശേഷഭേദഭാവനാ ചേതി ദ്വിതീയമഹാധികാരേ സമുദായപാതനികാ . അഥേദാനീം സാമാന്യജ്ഞേയവ്യാഖ്യാനമധ്യേ പ്രഥമാ നമസ്കാരഗാഥാ, ദ്വിതീയാ ദ്രവ്യഗുണ- പര്യായവ്യാഖ്യാനഗാഥാ, തൃതീയാ സ്വസമയപരസമയനിരൂപണഗാഥാ, ചതുര്ഥീ ദ്രവ്യസ്യ സത്താദിലക്ഷണത്രയ- സൂചനഗാഥാ ചേതി പീഠികാഭിധാനേ പ്രഥമസ്ഥലേ സ്വതന്ത്രഗാഥാചതുഷ്ടയമ് . തദനന്തരം ‘സബ്ഭാവോ ഹി സഹാവോ’ ഇത്യാദിഗാഥാചതുഷ്ടയപര്യന്തം സത്താലക്ഷണവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വം, തദനന്തരം ‘ണ ഭവോ ഭംഗവിഹീണോ’ ഇത്യാദി- ഗാഥാത്രയപര്യന്തമുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യലക്ഷണകഥനമുഖ്യതാ, തതശ്ച ‘പാഡുബ്ഭവദി യ അണ്ണോ’ ഇത്യാദിഗാഥാദ്വയേന (-ദ്രവ്യസ്വരൂപ) ഹൈ . ഔര ൩ദ്രവ്യ ഏക ജിനകാ ആശ്രയ ഹൈ ഐസേ വിസ്താരവിശേഷസ്വരൂപ ഗുണോംസേ രചിത (-ഗുണോംസേ ബനേ ഹുവേ) ഹോനേസേ ഗുണാത്മക ഹൈ . ഔര പര്യായേം — ജോ കി ആയത -വിശേഷസ്വരൂപ ഹൈം വേ — ജിനകേ ലക്ഷണ (ഊ പര) കഹേ ഗയേ ഹൈം ഐസേ ദ്രവ്യോംസേ തഥാ ഗുണോംസേ രചിത ഹോനേസേ ദ്രവ്യാത്മക ഭീ ഹൈം ഗുണാത്മക ഭീ ഹൈം . ഉസമേം, അനേകദ്രവ്യാത്മക ഏകതാകീ ൪പ്രതിപത്തികീ കാരണഭൂത ദ്രവ്യപര്യായ ഹൈ . വഹ ദോ പ്രകാര ഹൈ . (൧) സമാനജാതീയ ഔര (൨) അസമാനജാതീയ . ഉസമേം (൧) സമാനജാതീയ വഹ ഹൈ — ജൈസേ കി അനേകപുദ്ഗലാത്മക ൫ദ്വിഅണുക, ത്രിഅണുക ഇത്യാദി; (൨) അസമാനജാതീയ വഹ
൧വിസ്താരസാമാന്യസമുദായാത്മക ഔര ൨ആയതസാമാന്യസമുദായാത്മക ദ്രവ്യസേ രചിത ഹോനേസേ ദ്രവ്യമയ
൧. വിസ്താരസാമാന്യ സമുദായ = വിസ്താരസാമാന്യരൂപ സമുദായ . വിസ്താരകാ അര്ഥ ഹൈ കി ചൌഡാഈ . ദ്രവ്യകീ
ചൌഡാഈകീ അപേക്ഷാകേ (ഏകസാഥ രഹനേവാലേ സഹഭാവീ) ഭേദോംകോ (വിസ്താരവിശേഷോംകോ) ഗുണ കഹാ ജാതാ ഹൈ; ജൈസേ
ജ്ഞാന, ദര്ശന, ചാരിത്ര ഇത്യാദി ജീവദ്രവ്യകേ വിസ്താരവിശേഷ അര്ഥാത് ഗുണ ഹൈം . ഉന വിസ്താരവിശേഷോംമേം രഹനേവാലേ
വിശേഷത്വകോ ഗൌണ കരേം തോ ഇന സബമേം ഏക ആത്മസ്വരൂപ സാമാന്യത്വ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ . യഹ വിസ്താരസാമാന്യ
(അഥവാ വിസ്താരസാമാന്യസമുദായ) വഹ ദ്രവ്യ ഹൈ .
൨. ആയതസാമാന്യസമുദായ = ആയതസാമാന്യരൂപ സമുദായ . ആയതകാ അര്ഥ ഹൈ ലമ്ബാഈ അര്ഥാത് കാലാപേക്ഷിതപ്രവാഹ . ദ്രവ്യകേ ലമ്ബാഈകീ അപേക്ഷാകേ (ഏകകേ ബാദ ഏക പ്രവര്തമാന, ക്രമഭാവീ, കാലാപേക്ഷിത) ഭേദോംകോ (ആയത വിശേഷോംകോ) പര്യായ കഹാ ജാതാ ഹൈ . ഉന ക്രമഭാവീ പര്യായോംമേം പ്രവര്തമാന വിശേഷത്വകോ ഗൌണ കരേം തോ ഏക ദ്രവ്യത്വരൂപ സാമാന്യത്വ ഹീ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ . യഹ ആയതസാമാന്യ (അഥവാ ആയതസാമാന്യ സമുദായ) വഹ ദ്രവ്യ ഹൈ .
൩. അനന്തഗുണോംകാ ആശ്രയ ഏക ദ്രവ്യ ഹൈ .
൪. പ്രതിപത്തി = പ്രാപ്തി; ജ്ഞാന; സ്വീകാര . ൫. ദ്വിഅണുക = ദോ അണുഓംസേ ബനാ ഹുആ സ്കംധ .