സതഃ സത്തായാശ്ച ന താവദ്യുതസിദ്ധത്വേനാര്ഥാന്തരത്വം, തയോര്ദണ്ഡദണ്ഡിവദ്യുതസിദ്ധസ്യാദര്ശനാത് . അയുത- സിദ്ധത്വേനാപി ന തദുപപദ്യതേ . ഇഹേദമിതി പ്രതീതേരുപപദ്യത ഇതി ചേത് കിംനിബന്ധനാ ഹീഹേദമിതി പ്രതീതിഃ . ഭേദനിബന്ധനേതി ചേത് കോ നാമ ഭേദഃ . പ്രാദേശിക അതാദ്ഭാവികോ വാ . ന താവത്പ്രാദേശികഃ, പൂര്വമേവ യുതസിദ്ധത്വസ്യാപസാരണാത് . അതാദ്ഭാവികശ്ചേത് ഉപപന്ന ഏവ, യദ് ദ്രവ്യം തന്ന ഗുണ ഇതി വചനാത് . അയം തു ന ഖല്വേകാന്തേനേഹേദമിതി പ്രതീതേര്നിബന്ധനം, ഏവ ഭവതി, ന ച ഭിന്നസത്താസമവായാത് . അഥവാ യഥാ ദ്രവ്യം സ്വഭാവതഃ സിദ്ധം തഥാ തസ്യ യോസൌ സത്താഗുണഃ സോപി സ്വഭാവസിദ്ധ ഏവ . കസ്മാദിതി ചേത് . സത്താദ്രവ്യയോഃ സംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദേപി ദണ്ഡദണ്ഡിവദ്ഭിന്നപ്രദേശാഭാവാത് . ഇദം കേ കഥിതവന്തഃ . ജിണാ തച്ചദോ സമക്ഖാദാ ജിനാഃ കര്താരഃ തത്ത്വതഃ സമ്യഗാഖ്യാതവന്തഃ കഥിതവന്തഃ സിദ്ധം തഹ ആഗമദോ സന്താനാപേക്ഷയാ ദ്രവ്യാര്ഥികനയേനാനാദിനിധനാഗമാദപി തഥാ സിദ്ധം ണേച്ഛദി ജോ സോ ഹി പരസമഓ നേച്ഛതി ന മന്യതേ യ ഇദം വസ്തുസ്വരൂപം സ ഹി സ്ഫു ടം പരസമയോ
പ്രഥമ തോ ൧സത്സേ ൨സത്താകീ ൩യുതസിദ്ധതാസേ അര്ഥാന്തരത്വ നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി ദണ്ഡ ഔര ദണ്ഡീകീ ഭാ തി ഉനകേ സമ്ബന്ധമേം യുതസിദ്ധതാ ദിഖാഈ നഹീം ദേതീ . (ദൂസരേ) അയുതസിദ്ധതാസേ ഭീ വഹ (അര്ഥാന്തരത്വ) നഹീം ബനതാ . ‘ഇസമേം യഹ ഹൈ (അര്ഥാത് ദ്രവ്യമേം സത്താ ഹൈ)’ ഐസീ പ്രതീതി ഹോതീ ഹൈ ഇസലിയേ വഹ ബന സകതാ ഹൈ, — ഐസാ കഹാ ജായ തോ (പൂഛതേ ഹൈം കി) ‘ഇസമേം യഹ ഹൈ’ ഐസീ പ്രതീതി കിസകേ ആശ്രയ (-കാരണ) സേ ഹോതീ ഹൈ ? യദി ഐസാ കഹാ ജായ കി ഭേദകേ ആശ്രയസേ (അര്ഥാത് ദ്രവ്യ ഔര സത്താമേം ഭേദ ഹോനേസേ) ഹോതീ ഹൈ തോ, വഹ കൌനസാ ഭേദ ഹൈ ? പ്രാദേശിക യാ അതാദ്ഭാവിക ? ൪പ്രാദേശിക തോ ഹൈ നഹീം, ക്യോംകി യുതസിദ്ധത്വ പഹലേ ഹീ രദ്ദ (നഷ്ട, നിരര്ഥക) കര ദിയാ ഗയാ ഹൈ, ഔര യദി ഹൈ കി ‘ജോ ദ്രവ്യ ഹൈ വഹ ഗുണ നഹീം ഹൈ .’ പരന്തു (യഹാ ഭീ യഹ ധ്യാനമേം രഖനാ കി) യഹ അതാദ്ഭാവിക ഭേദ ‘ഏകാന്തസേ ഇസമേം യഹ ഹൈ’ ഐസീ പ്രതീതികാ ആശ്രയ (കാരണ) നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി വഹ
൧൮൪പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൫അതാദ്ഭാവിക കഹാ ജായ തോ വഹ ഉപപന്ന ഹീ (ഠീക ഹീ) ഹൈ, ക്യോംകി ഐസാ (ശാസ്ത്രകാ) വചന
൧. സത് = അസ്തിത്വവാന് അര്ഥാത് ദ്രവ്യ .൨. സത്താ = അസ്തിത്വ (ഗുണ) .
൩. യുതസിദ്ധ = ജുഡകര സിദ്ധ ഹുആ; സമവായസേ – സംയോഗസേ സിദ്ധ ഹുആ . [ജൈസേ ലാഠീ ഔര മനുഷ്യകേ ഭിന്ന ഹോനേ
പര ഭീ ലാഠീകേ യോഗസേ മനുഷ്യ ‘ലാഠീവാലാ’ ഹോതാ ഹൈ, ഇസീപ്രകാര സത്താ ഔര ദ്രവ്യകേ അലഗ ഹോനേ പര ഭീ
സത്താകേ യോഗസേ ദ്രവ്യ ‘സത്താവാലാ’ (‘സത്’) ഹുആ ഹൈ ഐസാ നഹീം ഹൈ . ലാഠീ ഔര മനുഷ്യകീ ഭാ
തി സത്താ ഔര
ദ്രവ്യ അലഗ ദിഖാഈ ഹീ നഹീം ദേതേ . ഇസപ്രകാര ‘ലാഠീ’ ഔര ലാഠീവാലേ’ കീ ഭാ
തി ‘സത്താ’ ഔര ‘സത്’കേ
സംബംധമേം യുതസിദ്ധതാ നഹീം ഹൈ . ]
൪. ദ്രവ്യ ഔര സത്താമേം പ്രദേശഭേദ നഹീം ഹൈ; ക്യോംകി പ്രദേശഭേദ ഹോ തോ യുതസിദ്ധത്വ ആയേ, ജിസകോ പഹലേ ഹീ രദ്ദ കരകേ ബതായാ ഹൈ .
൫. ദ്രവ്യ വഹ ഗുണ നഹീം ഹൈ ഔര ഗുണ വഹ ദ്രവ്യ നഹീം ഹൈ, – ഐസേ ദ്രവ്യ -ഗുണകേ ഭേദകോ (ഗുണ -ഗുണീ -ഭേദകോ) അതാദ്ഭാവിക (തദ്രൂപ ന ഹോനേരൂപ) ഭേദ കഹതേ ഹൈം . യദി ദ്രവ്യ ഔര സത്താമേം ഐസാ ഭേദ കഹാ ജായ തോ വഹ യോഗ്യ ഹീ ഹൈ .