ണ ഭവോ ഭംഗവിഹീണോ ഭംഗോ വാ ണത്ഥി സംഭവവിഹീണോ .
യദ്യപി പര്യായാര്ഥികനയേന പരമാത്മദ്രവ്യം പരിണതം, തഥാപി ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന സത്താലക്ഷണമേവ ഭവതി . ത്രിലക്ഷണമപി സത്സത്താലക്ഷണം കഥം ഭണ്യത ഇതി ചേത് ‘‘ഉത്പാദവ്യയധൌവ്യയുക്തം സത്’’ ഇതി വചനാത് . യഥേദം പരമാത്മദ്രവ്യമേകസമയേനോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യൈഃ പരിണതമേവ സത്താലക്ഷണം ഭണ്യതേ തതാ സര്വദ്രവ്യാണീത്യര്ഥഃ ..൯൯.. ഏവം സ്വരൂപസത്താരൂപേണ പ്രഥമഗാഥാ, മഹാസത്താരൂപേണ ദ്വിതീയാ, യഥാ ദ്രവ്യം സ്വതഃസിദ്ധം തഥാ സത്താഗുണോപീതി കഥനേന തൃതീയാ, ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യത്വേപി സത്തൈവ ദ്രവ്യം ഭണ്യത ഇതി കഥനേന ചതുര്ഥീതി ഗാഥാചതുഷ്ടയേന
ഭാവാര്ഥ : — പ്രത്യേക ദ്രവ്യ സദാ സ്വഭാവമേം രഹതാ ഹൈ ഇസലിയേ ‘സത്’ ഹൈ . വഹ സ്വഭാവ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യസ്വരൂപ പരിണാമ ഹൈ . ജൈസേ ദ്രവ്യകേ വിസ്താരകാ ഛോടേസേ ഛോടാ അംശ വഹ പ്രദേശ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ദ്രവ്യകേ പ്രവാഹകാ ഛോടേസേ ഛോടാ അംശ വഹ പരിണാമ ഹൈ . പ്രത്യേക പരിണാമ സ്വ -കാലമേം അപനേ രൂപസേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ, പൂര്വരൂപസേ നഷ്ട ഹോതാ ഹൈ ഔര സര്വ പരിണാമോംമേം ഏകപ്രവാഹപനാ ഹോനേസേ പ്രത്യേക പരിണാമ ഉത്പാദ -വിനാശസേ രഹിത ഏകരൂപ – ധ്രുവ രഹതാ ഹൈ . ഔര ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യമേം സമയഭേദ നഹീം ഹൈ, തീനോം ഹീ ഏക ഹീ സമയമേം ഹൈം . ഐസേ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യാത്മക പരിണാമോംകീ പരമ്പരാമേം ദ്രവ്യ സ്വഭാവസേ ഹീ സദാ രഹതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ദ്രവ്യ സ്വയം ഭീ, മോതിയോംകേ ഹാരകീ ഭാ തി, ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യാത്മക ഹൈ ..൯൯..
അബ, ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യകാ പരസ്പര ൧അവിനാഭാവ ദൃഢ കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [ഭവഃ ] ഉത്പാദ [ഭങ്ഗവിഹീനഃ ] ൨ഭംഗ രഹിത [ന ] നഹീം ഹോതാ, [വാ ] ഔര [ഭങ്ഗഃ ] ഭംഗ [സംഭവവിഹീനഃ ] വിനാ ഉത്പാദകേ [നാസ്തി ] നഹീം ഹോതാ; [ഉത്പാദഃ ] ഉത്പാദ [അപി ച ] തഥാ [ഭങ്ഗഃ ] ഭംഗ [ധ്രൌവ്യേണ അര്ഥേന വിനാ ] ധ്രൌവ്യ പദാര്ഥകേ ബിനാ [ന ] നഹീം ഹോതേ ..൧൦൦..
ഉത്പാദ ഭംഗ വിനാ നഹീം, സംഹാര സര്ഗ വിനാ നഹീം; ഉത്പാദ തേമ ജ ഭംഗ, ധ്രൌവ്യ -പദാര്ഥ വിണ വര്തേ നഹീം. ൧൦൦.
൧. അവിനാഭാവ = ഏകകേ ബിനാ ദൂസരേകാ നഹീം ഹോനാ വഹ; ഏക -ദൂസരേ ബിനാ ഹോ ഹീ നഹീം സകേ ഐസാ ഭാവ .
൨. ഭംഗ = വ്യയ; നാശ .