ന ഖലു സര്ഗഃ സംഹാരമന്തരേണ, ന സംഹാരോ വാ സര്ഗമന്തരേണ, ന സൃഷ്ടിസംഹാരൌ സ്ഥിതി- മന്തരേണ, ന സ്ഥിതിഃ സര്ഗസംഹാരമന്തരേണ . യ ഏവ ഹി സര്ഗഃ സ ഏവ സംഹാരഃ, യ ഏവ സംഹാരഃ സ ഏവ സര്ഗഃ, യാവേവ സര്ഗസംഹാരൌ സൈവ സ്ഥിതിഃ, യൈവ സ്ഥിതിസ്താവേവ സര്ഗസംഹാരാവിതി . തഥാ ഹി — യ ഏവ കുമ്ഭസ്യ സര്ഗഃ സ ഏവ മൃത്പിണ്ഡസ്യ സംഹാരഃ, ഭാവസ്യ ഭാവാന്തരാഭാവസ്വഭാവേനാവഭാസനാത് . യ ഏവ ച മൃത്പിണ്ഡസ്യ സംഹാരഃ സ ഏവ കുമ്ഭസ്യ സര്ഗഃ, അഭാവസ്യ ഭാവാന്തരഭാവസ്വഭാവേനാവ- ഭാസനാത് . യൌ ച കുമ്ഭപിണ്ഡയോഃ സര്ഗസംഹാരൌ സൈവ മൃത്തികായാഃ സ്ഥിതിഃ, ❃വ്യതിരേകാണാമന്വയാ- സത്താലക്ഷണവിവരണമുഖ്യതയാ ദ്വിതീയസ്ഥലം ഗതമ് . അഥോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണാം പരസ്പരസാപേക്ഷത്വം ദര്ശയതി — ണ ഭവോ ഭംഗവിഹീണോ നിര്ദോഷപരമാത്മരുചിരൂപസമ്യക്ത്വപര്യായസ്യ ഭവ ഉത്പാദഃ തദ്വിപരീതമിഥ്യാത്വപര്യായസ്യ ഭങ്ഗം വിനാ ന ഭവതി . കസ്മാത് . ഉപാദാനകാരണാഭാവാത്, മൃത്പിണ്ഡഭങ്ഗാഭാവേ ഘടോത്പാദ ഇവ . ദ്വിതീയം ച കാരണം മിഥ്യാത്വപര്യായഭങ്ഗസ്യ സമ്യക്ത്വപര്യായരൂപേണ പ്രതിഭാസനാത് . തദപി കസ്മാത് . ‘‘ഭാവാന്തര- സ്വഭാവരൂപോ ഭവത്യഭാവ’’ ഇതി വചനാത് . ഘടോത്പാദരൂപേണ മൃത്പിണ്ഡഭങ്ഗ ഇവ . യദി പുനര്മിഥ്യാത്വപര്യായ- ഭങ്ഗസ്യ സമ്യക്ത്വോപാദാനകാരണഭൂതസ്യാഭാവേപി ശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിരുചിരൂപസമ്യക്ത്വസ്യോത്പാദോ ഭവതി, തര്ഹ്യുപാദാനകാരണരഹിതാനാം ഖപുഷ്പാദീനാമപ്യുത്പാദോ ഭവതു . ന ച തഥാ . ഭംഗോ വാ ണത്ഥി സംഭവവിഹീണോ
ടീകാ : — വാസ്തവമേം ൧സര്ഗ ൨സംഹാരകേ ബിനാ നഹീം ഹോതാ ഔര സംഹാര സര്ഗകേ ബിനാ നഹീം ഹോതാ; ൩സൃഷ്ടി ഔര സംഹാര ൪സ്ഥിതി (ധ്രൌവ്യ) കേ ബിനാ നഹീം ഹോതേ, സ്ഥിതി സര്ഗ ഔര സംഹാരകേ ബിനാ നഹീം ഹോതീ .
ജോ സര്ഗ ഹൈ വഹീ സംഹാര ഹൈ, ജോ സംഹാര ഹൈ വഹീ സര്ഗ ഹൈ; ജോ സര്ഗ ഔര സംഹാര ഹൈ വഹീ സ്ഥിതി ഹൈ; ജോ സ്ഥിതി ഹൈ വഹീ സര്ഗ ഔര സംഹാര ഹൈ . വഹ ഇസപ്രകാര : — ജോ കുമ്ഭകാ സര്ഗ ഹൈ വഹീ ഭാവ അന്യഭാവകേ അഭാവരൂപ സ്വഭാവസേ പ്രകാശിത ഹൈ – ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ .) ഔര ജോ മൃത്തികാപിണ്ഡകാ സംഹാര ഹൈ വഹീ കുമ്ഭകാ സര്ഗ ഹൈ, ക്യോംകി അഭാവകാ ഭാവാന്തരകേ ഭാവസ്വഭാവസേ അവഭാസന ഹൈ; (അര്ഥാത് നാശ അന്യഭാവകേ ഉത്പാദരൂപ സ്വഭാവസേ പ്രകാശിത ഹൈ .)
ഔര ജോ കുമ്ഭകാ സര്ഗ ഔര പിണ്ഡകാ സംഹാര ഹൈ വഹീ മൃത്തികാകീ സ്ഥിതി ഹൈ, ക്യോംകി ❃‘വ്യതിരേകമുഖേന.....ക്രമണാത്’ കേ സ്ഥാന പര നിമ്ന പ്രകാര പാഠ ചാഹിയേ ഐസാ ലഗതാ ഹൈ, ‘‘വ്യതിരേകാണാമന്വയാനതിക്രമണാത് . യൈവ ച മൃത്തികായാഃ സ്ഥിതിസ്താവേവ കുമ്ഭപിണ്ഡയോഃ സര്ഗസംഹാരൌ,
വ്യതിരേകമുഖേനൈവാന്വയസ്യ പ്രകാശനാത് .’’ ഹിന്ദീ അനുവാദ ഇസ സംശോധിത പാഠാനുസാര കിയാ ഹൈ .
൧൯൦പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൫മൃതികാപിണ്ഡകാ സംഹാര ഹൈ; ക്യോംകി ഭാവകാ ഭാവാന്തരകേ അഭാവസ്വഭാവസേ അവഭാസന ഹൈ . (അര്ഥാത്
൧. സര്ഗ = ഉത്പാദ, ഉത്പത്തി . ൨. സംഹാര = വ്യയ, നാശ .
൩. സൃഷ്ടി = ഉത്പത്തി . ൪. സ്ഥിതി = സ്ഥിത രഹനാ; ധ്രുവ രഹനാ, ധ്രൌവ്യ .
൫. മൃത്തികാപിണ്ഡ = മിട്ടീകാ പിണ്ഡ .