യഥാ ഖല്വേകം മുക്താഫലസ്രഗ്ദാമ ഹാര ഇതി സൂത്രമിതി മുക്താഫലമിതി ത്രേധാ വിസ്താര്യതേ, തഥൈകം ദ്രവ്യം ദ്രവ്യമിതി ഗുണ ഇതി പര്യായ ഇതി ത്രേധാ വിസ്താര്യതേ . യഥാ ചൈകസ്യ മുക്താഫലസ്രഗ്ദാമ്നഃ ശുക്ലോ ഗുണഃ ശുക്ലോ ഹാരഃ ശുക്ലം സൂത്രം ശുക്ലം മുക്താഫലമിതി ത്രേധാ വിസ്താര്യതേ, തഥൈകസ്യ ദ്രവ്യസ്യ സത്താഗുണഃ സദ്ദ്രവ്യം സദ്ഗുണഃ സത്പര്യായ ഇതി ത്രേധാ വിസ്താര്യതേ . യഥാ ചൈകസ്മിന് മുക്താഫലസ്രഗ്ദാമ്നി യഃ ശുക്ലോ ഗുണഃ സ ന ഹാരോ ന സൂത്രം ന മുക്താഫലം യശ്ച ഹാരഃ സൂത്രം മുക്താഫലം വാ സ ന ശുക്ലോ ഗുണ ഇതീതരേതരസ്യ യസ്തസ്യാഭാവഃ സ തദഭാവ- ലക്ഷണോതദ്ഭാവോന്യത്വനിബന്ധനഭൂതഃ, തഥൈകസ്മിന് ദ്രവ്യേ യഃ സത്താഗുണസ്തന്ന ദ്രവ്യം നാന്യോ ഗുണോ സ്ഥാനീയോ യോസൌ ശുക്ലഗുണഃ സ പ്രദേശാഭേദേന കിം കിം ഭണ്യതേ . ശുക്ലോ ഹാര ഇതി ശുക്ലം സൂത്രമിതി ശുക്ലം മുക്താഫലമിതി ഭണ്യതേ, യശ്ച ഹാരഃ സൂത്രം മുക്താഫലം വാ തൈസ്ത്രിഭിഃ പ്രദേശാഭേദേന ശുക്ലോ ഗുണോ ഭണ്യത ഇതി തദ്ഭാവസ്യ ലക്ഷണമിദമ് . തദ്ഭാവസ്യേതി കോര്ഥഃ . ഹാരസൂത്രമുക്താഫലാനാം ശുക്ലഗുണേന സഹ തന്മയത്വം പ്രദേശാഭിന്നത്വമിതി . തഥാ മുക്താത്മപദാര്ഥേ യോസൌ ശുദ്ധസത്താഗുണഃ സ പ്രദേശാഭേദേന കിം കിം ഭണ്യതേ . സത്താലക്ഷണഃ പരമാത്മപദാര്ഥ ഇതി സത്താലക്ഷണഃ കേവലജ്ഞാനാദിഗുണ ഇതി സത്താലക്ഷണഃ സിദ്ധപര്യായ
അന്വയാര്ഥ : — [സത് ദ്രവ്യം ] ‘സത് ദ്രവ്യ’ [സത് ച ഗുണഃ ] ‘സത് ഗുണ’ [ച ] ഔര [സത് ച ഏവ പര്യായഃ ] ‘സത് പര്യായ’ — [ഇതി ] ഇസ പ്രകാര [വിസ്താരഃ ] (സത്താഗുണകാ) വിസ്താര ഹൈ . [യഃ ഖലു ] (ഉനമേം പരസ്പര) ജോ [തസ്യ അഭാവഃ ] ‘ഉസകാ അഭാവ’ അര്ഥാത് ‘ഉസരൂപ ഹോനേകാ അഭാവ’ ഹൈ [സഃ ] വഹ [തദ്ഭാവഃ ] ‘തദ് -അഭാവ’ [അതദ്ഭാവഃ ] അര്ഥാത് അതദ്ഭാവ ഹൈ ..൧൦൭..
ടീകാ : — ജൈസേ ഏക ൧മോതിയോംകീ മാലാ ‘ഹാര’കേ രൂപമേം, ‘സൂത്ര’ (ധാഗാ) കേ രൂപമേം ഔര ‘മോതീ’ കേ രൂപമേം — (ത്രിധാ) തീന പ്രകാരസേ വിസ്താരിത കീ ജാതീ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഏക ‘ദ്രവ്യ,’ ദ്രവ്യകേ രൂപമേം, ‘ഗുണ’കേ രൂപമേം ഔര ‘പര്യായ’കേ രൂപമേം — തീന പ്രകാരസേ വിസ്താരിത കിയാ ജാതാ ഹൈ .
ഔര ജൈസേ ഏക മോതിയോംകീ മാലാകാ ശുക്ലത്വ ഗുണ, ‘ശുക്ല ഹാര,’ ‘ശുക്ല ധാഗാ’, ഔര ‘ശുക്ല മോതീ’, — ഐസേ തീന പ്രകാരസേ വിസ്താരിത കിയാ ജാതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഏക ദ്രവ്യകാ സത്താഗുണ ‘സത്ദ്രവ്യ’, ‘സത്ഗുണ’, ഔര ‘സത്പര്യായ’, — ഐസേ തീന പ്രകാരസേ വിസ്താരിത കിയാ ജാതാ ഹൈ .
ഔര ജിസ പ്രകാര ഏക മോതിയോംകീ മാലാമേം ജോ ശുക്ലത്വഗുണ ഹൈ വഹ ഹാര നഹീം ഹൈ, ധാഗാ നഹീം ഹൈ യാ മോതീ നഹീം ഹൈ, ഔര ജോ ഹാര, ധാഗാ യാ മോതീ ഹൈ വഹ ശുക്ലത്വഗുണ നഹീം ഹൈ; — ഇസപ്രകാര
൨൦൮പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧ മോതിയോംകീ മാലാ = മോതീ കാ ഹാര, മൌക്തികമാലാ .