ഏകസ്മിന്ദ്രവ്യേ യദ് ദ്രവ്യം ഗുണോ ന തദ്ഭവതി, യോ ഗുണഃ സ ദ്രവ്യം ന ഭവതീത്യേവം യദ് ദ്രവ്യസ്യ ഗുണരൂപേണ ഗുണസ്യ വാ ദ്രവ്യരൂപേണ തേനാഭവനം സോതദ്ഭാവഃ, ഏതാവതൈവാന്യത്വവ്യവഹാരസിദ്ധേഃ . ന പുനര്ദ്രവ്യസ്യാഭാവോ ഗുണോ ഗുണസ്യാഭാവോ ദ്രവ്യമിത്യേവംലക്ഷണോഭാവോതദ്ഭാവഃ . ഏവം സത്യേകദ്രവ്യ- സ്യാനേകത്വമുഭയശൂന്യത്വമപോഹരൂപത്വം വാ സ്യാത് . തഥാ ഹി — യഥാ ഖലു ചേതനദ്രവ്യസ്യാഭാവോ- ചേതനദ്രവ്യമചേതനദ്രവ്യസ്യാഭാവശ്ചേതനദ്രവ്യമിതി തയോരനേകത്വം, തഥാ ദ്രവ്യസ്യാഭാവോ ഗുണോ ഗുണസ്യാഭാവോ ദ്രവ്യമിത്യേകസ്യാപി ദ്രവ്യസ്യാനേകത്വം സ്യാത് . യഥാ സുവര്ണസ്യാഭാവേ സുവര്ണത്വസ്യാ- ഭാവഃ സുവര്ണത്വസ്യാഭാവേ സുവര്ണസ്യാഭാവ ഇത്യുഭയശൂന്യത്വം, തഥാ ദ്രവ്യസ്യാഭാവേ ഗുണസ്യാഭാവോ യോപി ഗുണഃ സ ന തത്ത്വം ദ്രവ്യമര്ഥതഃ പരമാര്ഥതഃ, യഃ ശുദ്ധസത്താഗുണഃ സ മുക്താത്മദ്രവ്യം ന ഭവതി . ശുദ്ധസത്താശബ്ദേന മുക്താത്മദ്രവ്യം വാച്യം ന ഭവതീത്യര്ഥഃ . ഏസോ ഹി അതബ്ഭാവോ ഏഷ ഉക്തലക്ഷണോ ഹി സ്ഫു ടമതദ്ഭാവഃ . ഉക്തലക്ഷണ ഇതി കോര്ഥഃ . ഗുണഗുണിനോഃ സംജ്ഞാദിഭേദേപി പ്രദേശഭേദാഭാവഃ . ണേവ അഭാവോ ത്തി ണിദ്ദിട്ഠോ നൈവാഭാവ ഇതി നിര്ദിഷ്ടഃ . നൈവ അഭാവ ഇതി കോര്ഥഃ . യഥാ സത്താവാചകശബ്ദേന മുക്താത്മ- ദ്രവ്യം വാച്യം ന ഭവതി തഥാ യദി സത്താപ്രദേശൈരപി സത്താഗുണാത്സകാശാദ്ഭിന്നം ഭവതി തദാ യഥാ
ടീകാ : — ഏക ദ്രവ്യമേം, ജോ ദ്രവ്യ ഹൈ വഹ ഗുണ നഹീം ഹൈ, ജോ ഗുണ ഹൈ വഹ ദ്രവ്യ നഹീം ഹൈ; — ഇസപ്രകാര ജോ ദ്രവ്യകാ ഗുണരൂപസേ അഭവന (-ന ഹോനാ) അഥവാ ഗുണകാ ദ്രവ്യരൂപസേ അഭവന വഹ അതദ്ഭാവ ഹൈ; ക്യോംകി ഇതനേസേ ഹീ അന്യത്വവ്യവഹാര (-അന്യത്വരൂപ വ്യവഹാര) സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ . പരന്തു ദ്രവ്യകാ അഭാവ ഗുണ ഹൈ, ഗുണകാ അഭാവ ദ്രവ്യ ഹൈ; — ഐസേ ലക്ഷണവാലാ അഭാവ വഹ അതദ്ഭാവ നഹീം ഹൈ . യദി ഐസാ ഹോ തോ (൧) ഏക ദ്രവ്യകോ അനേകത്വ ആ ജായഗാ, (൨) ഉഭയശൂന്യതാ (ദോനോംകാ അഭാവ) ഹോ ജായഗീ, അഥവാ (൩) അപോഹരൂപതാ ആ ജായഗീ . ഇസീ കോ സമഝാതേ ഹൈം : —
(ദ്രവ്യകാ അഭാവ വഹ ഗുണ ഹൈ ഔര ഗുണകാ അഭാവ വഹ ദ്രവ്യ; വഹ ഐസാ മാനനേ പര പ്രഥമ ദോഷ ഇസ പ്രകാര ആയഗാ : — )
(൧) ജൈസേ ചേതനദ്രവ്യകാ അഭാവ വഹ അചേതന ദ്രവ്യ ഹൈ, അചേതനദ്രവ്യകാ അഭാവ വഹ ചേതനദ്രവ്യ ഹൈ, — ഇസപ്രകാര ഉനകേ അനേകത്വ (ദ്വിത്വ) ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ദ്രവ്യകാ അഭാവ വഹ ഗുണ, ഗുണകാ അഭാവ വഹ ദ്രവ്യ — ഇസപ്രകാര ഏക ദ്രവ്യകേ ഭീ അനേകത്വ ആ ജായഗാ . (അര്ഥാത് ദ്രവ്യകേ ഏക ഹോനേപര ഭീ ഉസകേ അനേകത്വകാ പ്രസംഗ ആ ജായഗാ .)
(അഥവാ ഉഭയശൂന്യത്വരൂപ ദൂസരാ ദോഷ ഇസ പ്രകാര ആതാ ഹൈ : — )
(൨) ജൈസേ സുവര്ണകേ അഭാവ ഹോനേ പര സുവര്ണത്വകാ അഭാവ ഹോ ജാതാ ഹൈ ഔര സുവര്ണത്വകാ അഭാവ ഹോനേ പര സുവര്ണകാ അഭാവ ഹോ ജാതാ ഹൈ, — ഇസപ്രകാര ഉഭയശൂന്യത്വ – ദോനോംകാ അഭാവ ഹോ ജാതാ ഹൈ; ഉസീപ്രകാര ദ്രവ്യകാ അഭാവ ഹോനേ പര ഗുണകാ അഭാവ ഔര ഗുണകാ അഭാവ ഹോനേ പര ദ്രവ്യകാ അഭാവ ഹോ ജായഗാ; — ഇസപ്രകാര ഉഭയശൂന്യതാ ഹോ ജായഗീ . (അര്ഥാത്