പര്യായാ ഹി പര്യായഭൂതായാ ആത്മവ്യതിരേകവ്യക്തേഃ കാല ഏവ സത്ത്വാത്തതോന്യകാലേഷു
ഭവന്ത്യസന്ത ഏവ . യശ്ച പര്യായാണാം ദ്രവ്യത്വഭൂതയാന്വയശക്ത്യാനുസ്യൂതഃ ക്രമാനുപാതീ സ്വകാലേ
പ്രാദുര്ഭാവഃ തസ്മിന്പര്യായഭൂതായാ ആത്മവ്യതിരേകവ്യക്തേഃ പൂര്വമസത്ത്വാത്പര്യായാ അന്യ ഏവ . തതഃ
പര്യായാണാമന്യത്വേന നിശ്ചീയതേ പര്യായസ്വരൂപകര്തൃകരണാധികരണഭൂതത്വേന പര്യായേഭ്യോപൃഥഗ്ഭൂതസ്യ
ദ്രവ്യസ്യാസദുത്പാദഃ . തഥാ ഹി — ന ഹി മനുജസ്ത്രിദശോ വാ സിദ്ധോ വാ സ്യാത്, ന ഹി ത്രിദശോ
മനുജോ വാ സിദ്ധോ വാ സ്യാത് . ഏവമസന് കഥമനന്യോ നാമ സ്യാത്, യേനാന്യ ഏവ ന സ്യാത്;
യേന ച നിഷ്പദ്യമാനമനുജാദിപര്യായം ജായമാനവലയാദിവികാരം കാംചനമിവ ജീവദ്രവ്യമപി പ്രതിപദ-
മന്യന്ന സ്യാത് ..൧൧൩..
ദേവപര്യായകാലേ മനുഷ്യപര്യായസ്യാനുപലമ്ഭാത് . ദേവോ വാ മാണുസോ വ സിദ്ധോ വാ ദേവോ വാ മനുഷ്യോ ന ഭവതി
സ്വാത്മോപലബ്ധിരൂപസിദ്ധപര്യായോ വാ ന ഭവതി . കസ്മാത് . പര്യായാണാം പരസ്പരം ഭിന്നകാലത്വാത്,
സുവര്ണദ്രവ്യേ കുണ്ഡലാദിപര്യായാണാമിവ . ഏവം അഹോജ്ജമാണോ ഏവമഭവന്സന് അണണ്ണഭാവം കധം ലഹദി അനന്യഭാവ-
൨൨൨പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
ടീകാ : — പര്യായേം പര്യായഭൂത സ്വവ്യതിരേകവ്യക്തികേ കാലമേം ഹീ സത് (-വിദ്യമാന)
ഹോനേസേ, ഉസസേ അന്യ കാലോംമേം അസത് (-അവിദ്യമാന) ഹീ ഹൈം . ഔര പര്യായോംകാ ദ്രവ്യത്വഭൂത
അന്വയശക്തികേ സാഥ ഗുംഥാ ഹുആ (-ഏകരൂപതാസേ യുക്ത) ജോ ക്രമാനുപാതീ (ക്രമാനുസാര) സ്വകാലമേം
ഉത്പാദ ഹോതാ ഹൈ ഉസമേം പര്യായഭൂത സ്വവ്യതിരേകവ്യക്തികാ പഹലേ അസത്പനാ ഹോനേസേ, പര്യായേം അന്യ ഹീ
ഹൈം . ഇസീലിയേ പര്യായോംകീ അന്യതാകേ ദ്വാരാ ദ്രവ്യകാ — ജോ കി പര്യായോംകേ സ്വരൂപകാ കര്താ, കരണ
ഔര അധികരണ ഹോനേസേ പര്യായോംസേ അപൃഥക് ഹൈ ഉസകാ — അസത് -ഉത്പാദ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ .
ഇസ ബാതകോ (ഉദാഹരണ ദേകര) സ്പഷ്ട കരതേ ഹൈം : —
മനുഷ്യ വഹ ദേവ യാ സിദ്ധ നഹീം ഹൈ, ഔര ദേവ, വഹ മനുഷ്യ യാ സിദ്ധ നഹീം ഹൈ; ഇസപ്രകാര
ന ഹോതാ ഹുആ അനന്യ (-വഹകാ വഹീ) കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ, കി ജിസസേ അന്യ ഹീ ന ഹോ ഔര ജിസസേ
മനുഷ്യാദി പര്യായേം ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈം ഐസാ ജീവ ദ്രവ്യ ഭീ — വലയാദി വികാര (കംകണാദി പര്യായേം)
ജിസകേ ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈം ഐസേ സുവര്ണകീ ഭാ
തി — പദ -പദ പര (പ്രതി പര്യായ പര) അന്യ ന ഹോ ?
[ജൈസേ കംകണ, കുണ്ഡല ഇത്യാദി പര്യായേം അന്യ ഹൈം, (-ഭിന്ന -ഭിന്ന ഹൈം, വേ കീ വേ ഹീ നഹീം ഹൈം) ഇസലിയേ
ഉന പര്യായോംകാ കര്താ സുവര്ണ ഭീ അന്യ ഹൈ, ഇസീപ്രകാര മനുഷ്യ, ദേവ ഇത്യാദി പര്യായേം അന്യ ഹൈം, ഇസലിയേ
ഉന പര്യായോംകാ കര്താ ജീവദ്രവ്യ ഭീ പര്യായാപേക്ഷാസേ അന്യ ഹൈ . ]
ഭാവാര്ഥ : — ജീവകേ അനാദി അനന്ത -ഹോനേ പര ഭീ, മനുഷ്യ പര്യായകാലമേം ദേവപര്യായകീ
യാ സ്വാത്മോപലബ്ധിരൂപ സിദ്ധപര്യായകീ അപ്രാപ്തി ഹൈ അര്ഥാത് മനുഷ്യ, ദേവ യാ സിദ്ധ നഹീം ഹൈ, ഇസലിയേ
വേ പര്യായേം അന്യ അന്യ ഹൈം . ഐസാ ഹോനേസേ, ഉന പര്യായോംകാ കര്ത്താ, സാധന ഔര ആധാര ജീവ ഭീ
പര്യായാപേക്ഷാസേ അന്യപനേകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ജീവകീ ഭാ
തി പ്രത്യേക ദ്രവ്യകേ പര്യായാപേക്ഷാസേ