യത്ഖലു ദ്രവ്യം യസ്മിന്കാലേ യേന ഭാവേന പരിണമതി തത് തസ്മിന് കാലേ കിലൌഷ്ണ്യ- പരിണതായഃപിണ്ഡവത്തന്മയം ഭവതി . തതോയമാത്മാ ധര്മേണ പരിണതോ ധര്മ ഏവ ഭവതീതി സിദ്ധമാത്മനശ്ചാരിത്രത്വമ് ..൮.. അഥ ജീവസ്യ ശുഭാശുഭശുദ്ധത്വം നിശ്ചിനോതി — ജീവോ പരിണമദി ജദാ സുഹേണ അസുഹേണ വാ സുഹോ അസുഹോ .
സംക്ഷേപസൂചനരൂപേണ ദ്വിതീയസ്ഥലേ ഗാഥാത്രയം ഗതമ് ..൮.. അഥ ശുഭാശുഭശുദ്ധോപയോഗത്രയേണ പരിണതോ ജീവഃ ശുഭാശുഭശുദ്ധോപയോഗസ്വരൂപോ ഭവതീത്യുപദിശതി ---ജീവോ പരിണമദി ജദാ സുഹേണ അസുഹേണ വാ ജീവഃ കര്താ യദാ പരിണമതി ശുഭേനാശുഭേന വാ പരിണാമേന സുഹോ അസുഹോ ഹവദി തദാ ശുഭേന ശുഭോ ഭവതി, അശുഭേന വാശുഭോ ഭവതി . സുദ്ധേണ തദാ സുദ്ധോ ഹി ശുദ്ധേന യദാ പരിണമതി തദാ ശുദ്ധോ ഭവതി, ഹി സ്ഫു ടമ് . കഥംഭൂതഃ സന് .
ടീകാ : — വാസ്തവമേം ജോ ദ്രവ്യ ജിസ സമയ ജിസ ഭാവരൂപസേ പരിണമന കരതാ ഹൈ, വഹ ദ്രവ്യ ഉസ സമയ ഉഷ്ണതാരൂപസേ പരിണമിത ലോഹേകേ ഗോലേകീ ഭാ തി ഉസ മയ ഹൈ, ഇസലിയേ യഹ ആത്മാ ധര്മരൂപ പരിണമിത ഹോനേ സേ ധര്മ ഹീ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ആത്മാകീ ചാരിത്രതാ സിദ്ധ ഹുഈ .
ഭാവാര്ഥ : — സാതവീം ഗാഥാമേം കഹാ ഗയാ ഹൈ കി ചാരിത്ര ആത്മാകാ ഹീ ഭാവ ഹൈ . ഔര ഇസ ഗാഥാമേം അഭേദനയസേ യഹ കഹാ ഹൈ കി ജൈസേ ഉഷ്ണതാരൂപ പരിണമിത ലോഹേകാ ഗോലാ സ്വയം ഹീ ഉഷ്ണതാ ഹൈ — ലോഹേകാ ഗോലാ ഔര ഉഷ്ണതാ പൃഥക് നഹീം ഹൈ, ഇസീ പ്രകാര ചാരിത്രഭാവസേ പരിണമിത ആത്മാ സ്വയം ഹീ ചാരിത്ര ഹൈ ..൮..
അബ യഹാ ജീവകാ ശുഭ, അശുഭ ഔര ശുദ്ധത്വ (അര്ഥാത് യഹ ജീവ ഹീ ശുഭ, അശുഭ ഔര ശുദ്ധ ഹൈ ഐസാ) നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം .
അന്വയാര്ഥ : — [ജീവഃ ] ജീവ [പരിണാമസ്വഭാവഃ ] പരിണാമസ്വഭാവീ ഹോനേസേ [യദാ ] ജബ [ശുഭേന വാ അശുഭേന] ശുഭ യാ അശുഭ ഭാവരൂപ [പരിണമതി ] പരിണമന കരതാ ഹൈ [ശുഭഃ അശുഭഃ ] തബ ശുഭ യാ അശുഭ (സ്വയം ഹീ) ഹോതാ ഹൈ, [ശുദ്ധേന ] ഔര ജബ ശുദ്ധഭാവരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ [തദാ ശുദ്ധഃ ഹി ഭവതി ] തബ ശുദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ..൯..
ശുഭ കേ അശുഭമാം പ്രണമതാം ശുഭ കേ അശുഭ ആത്മാ ബനേ, ശുദ്ധേ പ്രണമതാം ശുദ്ധ, പരിണാമ സ്വഭാവീ ഹോഈനേ . ൯.