അന്തരേണ വസ്തു പരിണാമോപി ന സത്താമാലമ്ബതേ . സ്വാശ്രയഭൂതസ്യ വസ്തുനോഭാവേ നിരാശ്രയസ്യ പരിണാമസ്യ ശൂന്യത്വപ്രസംഗാത് . വസ്തു പുനരൂര്ധ്വതാസാമാന്യലക്ഷണേ ദ്രവ്യേ സഹഭാവിവിശേഷലക്ഷണേഷു ഗുണേഷു ക്രമഭാവിവിശേഷലക്ഷണേഷു പര്യായേഷു വ്യവസ്ഥിതമുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യമയാസ്തിത്വേന നിര്വര്തിത- നിര്വൃത്തിമച്ച . അതഃ പരിണാമസ്വഭാവമേവ ..൧൦.. കഃ കര്താ . അത്ഥോ പരമാത്മപദാര്ഥഃ, സുവര്ണദ്രവ്യപീതത്വാദിഗുണകുണ്ഡലാദിപര്യായസ്ഥസുവര്ണപദാര്ഥവത് . പുനശ്ച കിംരൂപഃ . അത്ഥിത്തണിവ്വത്തോ ശുദ്ധദ്രവ്യഗുണപര്യായാധാരഭൂതം യച്ഛുദ്ധാസ്തിത്വം തേന നിര്വൃത്തോസ്തിത്വനിര്വൃത്തഃ, സുവര്ണദ്രവ്യഗുണപര്യായാസ്തിത്വനിര്വൃത്തസുവര്ണപദാര്ഥവദിതി . അയമത്ര താത്പര്യാര്ഥഃ . യഥാ ---മുക്തജീവേ ദ്രവ്യഗുണ- പര്യായത്രയം പരസ്പരാവിനാഭൂതം ദര്ശിതം തഥാ സംസാരിജീവേപി മതിജ്ഞാനാദിവിഭാവഗുണേഷു നരനാരകാദി- വിഭാവപര്യായേഷു നയവിഭാഗേന യഥാസംഭവം വിജ്ഞേയമ്, തഥൈവ പുദ്ഗലാദിഷ്വപി . ഏവം ശുഭാശുഭ- ശുദ്ധപരിണാമവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വേന തൃതീയസ്ഥലേ ഗാഥാദ്വയം ഗതമ് ..൧൦.. അഥ വീതരാഗസരാഗചാരിത്രസംജ്ഞയോഃ (൧) പരിണാമ രഹിത വസ്തു ഗധേകേ സീംഗകേ സമാന ഹൈ, (൨) തഥാ ഉസകാ, ദിഖാഈ ദേനേവാലേ ഗോരസ ഇത്യാദി (ദൂധ, ദഹീ വഗൈരഹ) കേ പരിണാമോംകേ സാഥ ൧വിരോധ ആതാ ഹൈ . (ജൈസേ – പരിണാമകേ ബിനാ വസ്തു അസ്തിത്വ ധാരണ നഹീം കരതീ ഉസീ പ്രകാര) വസ്തുകേ ബിനാ പരിണാമ ഭീ അസ്തിത്വകോ ധാരണ നഹീം കരതാ, ക്യോംകി സ്വാശ്രയഭൂത വസ്തുകേ അഭാവമേം (അപനേ ആശ്രയരൂപ ജോ വസ്തു ഹൈ വഹ ന ഹോ തോ ) നിരാശ്രയ പരിണാമകോ ശൂന്യതാകാ പ്രസംഗ ആതാ ഹൈ .
ഔര വസ്തു തോ ൨ഊ ര്ധ്വതാസാമാന്യസ്വരൂപ ദ്രവ്യമേം, സഹഭാവീ വിശേഷസ്വരൂപ (സാഥ ഹീ സാഥ രഹനേവാലേ വിശേഷ -ഭേദ ജിനകാ സ്വരൂപ ഹൈ ഐസേ) ഗുണോംമേം തഥാ ക്രമഭാവീ വിശേഷസ്വരൂപ പര്യായോംമേം രഹീ ഹുഈ ഔര ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യമയ അസ്തിത്വസേ ബനീ ഹുഈ ഹൈ; ഇസലിയേ വസ്തു പരിണാമ- സ്വഭാവവാലീ ഹീ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — ജഹാ ജഹാ വസ്തു ദിഖാഈ ദേതീ ഹൈ വഹാ വഹാ പരിണാമ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ . ജൈസേ — ഗോരസ അപനേ ദൂധ, ദഹീ ഘീ, ഛാഛ ഇത്യാദി പരിണാമോംസേ യുക്ത ഹീ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ . ജഹാ പരിണാമ നഹീം ഹോതാ വഹാ വസ്തു ഭീ നഹീം ഹോതീ . ജൈസേ കാലാപന, സ്നിഗ്ധതാ ഇത്യാദി പരിണാമ നഹീം ഹൈ തോ ഗധേകേ സീംഗരൂപ വസ്തു ഭീ നഹീം ഹൈ . ഇസസേ സിദ്ധ ഹുആ കി വസ്തു പരിണാമ രഹിത കദാപി നഹീം ഹോതീ . ജൈസേ വസ്തു പരിണാമകേ ബിനാ നഹീം ഹോതീ ഉസീപ്രകാര പരിണാമ ഭീ വസ്തുകേ ബിനാ നഹീം ഹോതേ, ക്യോംകി വസ്തുരൂപ ആശ്രയകേ ബിനാ പരിണാമ കിസകേ ആശ്രയസേ രഹേംഗേ ? ഗോരസരൂപ ആശ്രയകേ ബിനാ ദൂധ, ദഹീ ഇത്യാദി പരിണാമ കിസകേ ആധാരസേ ഹോംഗേ ?
൧൬പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧. യദി വസ്തുകോ പരിണാമ രഹിത മാനാ ജാവേ തോ ഗോരസ ഇത്യാദി വസ്തുഓംകേ ദൂധ, ദഹീ ആദി ജോ പരിണാമ പ്രത്യക്ഷ ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം ഉനകേ സാഥ വിരോധ ആയേഗാ .
൨. കാലകീ അപേക്ഷാസേ സ്ഥിര ഹോനേകോ അര്ഥാത് കാലാപേക്ഷിത പ്രവാഹകോ ഊ ര്ധ്വതാ അഥവാ ഊ ചാഈ കഹാ ജാതാ ഹൈ . ഊ ര്ധ്വതാസാമാന്യ അര്ഥാത് അനാദി -അനന്ത ഉച്ച (കാലാപേക്ഷിത) പ്രവാഹസാമാന്യ ദ്രവ്യ ഹൈ .