കേനചിത്പര്യായേണോത്പാദഃ കേനചിദ്വിനാശഃ കേനചിദ്ധ്ര്രൌവ്യമിത്യവബോദ്ധവ്യമ് . അതഃ ശുദ്ധാത്മനോപ്യുത്പാ- ദാദിത്രയരൂപം ദ്രവ്യലക്ഷണഭൂതമസ്തിത്വമവശ്യംഭാവി ..൧൮.. നിശ്ചലാനുഭൂതിലക്ഷണസ്യ സംസാരാവസാനോത്പന്നകാരണസമയസാരപര്യായസ്യ വിനാശോ ഭവതി തഥൈവ കേവല- ജ്ഞാനാദിവ്യക്തിരൂപസ്യ കാര്യസമയസാരപര്യായസ്യോത്പാദശ്ച ഭവതി, തഥാപ്യുഭയപര്യായപരിണതാത്മദ്രവ്യത്വേന ധ്രൌവ്യത്വം പദാര്ഥത്വാദിതി . അഥവാ യഥാ ജ്ഞേയപദാര്ഥാഃ പ്രതിക്ഷണം ഭങ്ഗത്രയേണ പരിണമന്തി തഥാ ജ്ഞാനമപി പരിച്ഛിത്ത്യപേക്ഷയാ ഭങ്ഗത്രയേണ പരിണമതി . ഷട്സ്ഥാനഗതാഗുരുലഘുകഗുണവൃദ്ധിഹാന്യപേക്ഷയാ വാ ഭങ്ഗത്രയമവ- ബോദ്ധവ്യമിതി സൂത്രതാത്പര്യമ് ..൧൮.. ഏവം സിദ്ധജീവേ ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന നിത്യത്വേപി വിവക്ഷിതപര്യായേണോത്പാദ- വ്യയധ്രൌവ്യസ്ഥാപനരൂപേണ ദ്വിതീയസ്ഥലേ ഗാഥാദ്വയം ഗതമ് . അഥ തം പൂര്വോക്തസര്വജ്ഞം യേ മന്യന്തേ തേ സമ്യഗ്ദൃഷ്ടയോ ഭവന്തി, പരമ്പരയാ മോക്ഷം ച ലഭന്ത ഇതി പ്രതിപാദയതി —
തം സവ്വട്ഠവരിട്ഠം തം സര്വാര്ഥവരിഷ്ഠം ഇട്ഠം ഇഷ്ടമഭിമതം . കൈഃ . അമരാസുരപ്പഹാണേഹിം അമരാസുരപ്രധാനൈഃ . യേ സദ്ദഹംതി യേ ശ്രദ്ദധതി രോചന്തേ ജീവാ ഭവ്യജീവാഃ . തേസിം തേഷാമ് . ദുക്ഖാണി വീതരാഗപാരമാര്ഥിക- സുഖവിലക്ഷണാനി ദുഃഖാനി . ഖീയംതി വിനാശം ഗച്ഛന്തി, ഇതി സൂത്രാര്ഥഃ ..“ “ “ “ “
പര്യായസേ ദോനോംമേം (ബാജൂബന്ദ ഔര അ ഗൂഠീ മേം) ഉത്പത്തി -വിനാശകോ പ്രാപ്ത ന ഹോനേസേ ധ്രൌവ്യത്വ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര സര്വ ദ്രവ്യോംകേ കിസീ പര്യായസേ ഉത്പാദ, കിസീ പര്യായസേ വിനാശ ഔര കിസീ പര്യായസേ ധ്രൌവ്യ ഹോതാ ഹൈ, ഐസാ ജാനനാ ചാഹിഏ . ഇസസേ (യഹ കഹാ ഗയാ ഹൈ കി) ശുദ്ധ ആത്മാകേ ഭീ ദ്രവ്യകാ ലക്ഷണഭൂത ഉത്പാദ, വ്യയ, ധ്രൌവ്യരൂപ അസ്തിത്വ അവശ്യമ്ഭാവീ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — ദ്രവ്യകാ ലക്ഷണ അസ്തിത്വ ഹൈ ഔര അസ്തിത്വ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യരൂപ ഹൈ . ഇസലിയേ കിസീ പര്യായസേ ഉത്പാദ, കിസീ പര്യായസേ വിനാശ ഔര കിസീ പര്യായസേ ധ്രൌവ്യത്വ പ്രത്യേക പദാര്ഥകേ ഹോതാ ഹൈ .
പ്രശ്ന : — ‘ദ്രവ്യകാ അസ്തിത്വ ഉത്പാദാദിക തീനോംസേ ക്യോം കഹാ ഹൈ ? ഏകമാത്ര ധ്രൌവ്യസേ ഹീ കഹനാ ചാഹിയേ; ക്യോംകി ജോ ധ്രുവ രഹതാ ഹൈ വഹ സദാ ബനാ രഹ സകതാ ഹൈ ?’
ഉത്തര : — യദി പദാര്ഥ ധ്രുവ ഹീ ഹോ തോ മിട്ടീ, സോനാ, ദൂധ ഇത്യാദി സമസ്ത പദാര്ഥ ഏക ഹീ സാമാന്യ ആകാരസേ രഹനാ ചാഹിയേ; ഔര ഘഡാ, കുംഡല, ദഹീ ഇത്യാദി ഭേദ കഭീ ന ഹോനാ ചാഹിയേ . കിന്തു ഐസാ നഹീം ഹോതാ അര്ഥാത് ഭേദ തോ അവശ്യ ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം . ഇസലിയേ പദാര്ഥ സര്വഥാ ധ്രുവ ന രഹകര കിസീ പര്യായസേ ഉത്പന്ന ഔര കിസീ പര്യായസേ നഷ്ട ഭീ ഹോതേ ഹൈം . യദി ഐസാ ന മാനാ ജായേ തോ സംസാരകാ ഹീ ലോപ ഹോ ജായേ .
൧. ഐസീ ജോ ജോ ഗാഥായേം ശ്രീ അമൃതചംദ്രാചാര്യവിരചിത തത്ത്വപ്രദീപികാ ടീകാമേം നഹീം ലേകിന ശ്രീ ജയസേനാചാര്യദേവ വിരചിത താത്പര്യവൃത്തി ടീകാമേം ഹൈ ഉന ഗാഥാഓംകേ അംതമേം (“) കരകേ ഉന ഗാഥാഓംകോ അലഗ നംബര ദിയേ ഹൈ.