ആത്മാ ഹി ‘സമഗുണപര്യായം ദ്രവ്യമ്’ ഇതി വചനാത് ജ്ഞാനേന സഹ ഹീനാധികത്വരഹിതത്വേന പരിണതത്വാത്തത്പരിമാണഃ, ജ്ഞാനം തു ജ്ഞേയനിഷ്ഠത്വാദ്ദാഹ്യനിഷ്ഠദഹനവത്തത്പരിമാണം; ജ്ഞേയം തു ലോകാലോകവിഭാഗവിഭക്താനന്തപര്യായമാലികാലീഢസ്വരൂപസൂചിതാ വിച്ഛേദോത്പാദധ്രൌവ്യാ ഷഡ്ദ്രവ്യീ വ്യവഹാരേണ സര്വഗതമിത്യുപദിശതി — ആദാ ണാണപമാണം ജ്ഞാനേന സഹ ഹീനാധികത്വാഭാവാദാത്മാ ജ്ഞാനപ്രമാണോ ഭവതി . തഥാഹി — ‘സമഗുണപര്യായം ദ്രവ്യം ഭവതി’ ഇതി വചനാദ്വര്തമാനമനുഷ്യഭവേ വര്തമാനമനുഷ്യ- പര്യായപ്രമാണഃ, തഥൈവ മനുഷ്യപര്യായപ്രദേശവര്തിജ്ഞാനഗുണപ്രമാണശ്ച പ്രത്യക്ഷേണ ദൃശ്യതേ യഥായമാത്മാ, തഥാ നിശ്ചയതഃ സര്വദൈവാവ്യാബാധാക്ഷയസുഖാദ്യനന്തഗുണാധാരഭൂതോ യോസൌ കേവലജ്ഞാനഗുണസ്തത്പ്രമാണോയമാത്മാ . ണാണം ണേയപ്പമാണമുദ്ദിട്ഠം ദാഹ്യനിഷ്ഠദഹനവത് ജ്ഞാനം ജ്ഞേയപ്രമാണമുദ്ദിഷ്ടം കഥിതമ് . ണേയം ലോയാലോയം ജ്ഞേയം ലോകാ- അബ, ആത്മാകാ ജ്ഞാനപ്രമാണപനാ ഔര ജ്ഞാനകാ സര്വഗതപനാ ഉദ്യോത കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [ആത്മാ ] ആത്മാ [ജ്ഞാനപ്രമാണം ] ജ്ഞാന പ്രമാണ ഹൈ; [ജ്ഞാനം ] ജ്ഞാന [ജ്ഞേയപ്രമാണം ] ജ്ഞേയ പ്രമാണ [ഉദ്ദിഷ്ടം ] കഹാ ഗയാ ഹൈ . [ജ്ഞേയം ലോകാലോകം ] ജ്ഞേയ ലോകാലോക ഹൈ [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [ജ്ഞാനം തു ] ജ്ഞാന [സര്വഗതം ] സര്വഗത – സര്വ വ്യാപക ഹൈ ..൨൩..
ടീകാ : — ‘സമഗുണപര്യായം ദ്രവ്യം (ഗുണ -പര്യായേം അര്ഥാത് യുഗപദ് സര്വഗുണ ഔര പര്യായേം ഹീ ദ്രവ്യ ഹൈ)’ ഇസ വചനകേ അനുസാര ആത്മാ ജ്ഞാനസേ ഹീനാധികതാരഹിതരൂപസേ പരിണമിത ഹോനേകേ കാരണ ജ്ഞാനപ്രമാണ ഹൈ, ഔര ജ്ഞാന ൧ജ്ഞേയനിഷ്ഠ ഹോനേസേ, ദാഹ്യനിഷ്ഠ ൨ ദഹനകീ ഭാ തി, ജ്ഞേയ പ്രമാണ ഹൈ . ജ്ഞേയ തോ ലോക ഔര അലോകകേ വിഭാഗസേ ൩വിഭക്ത, ൪അനന്ത പര്യായമാലാസേ ആലിംഗിത സ്വരൂപസേ സൂചിത ( – പ്രഗട, ജ്ഞാന), നാശവാന ദിഖാഈ ദേതാ ഹുആ ഭീ ധ്രുവ ഐസാ ഷട്ദ്രവ്യ -സമൂഹ, അര്ഥാത് സബ കുഛ ഹൈ .
ജീവദ്രവ്യ ജ്ഞാനപ്രമാണ ഭാഖ്യും, ജ്ഞാന ജ്ഞേയപ്രമാണ ഛേ; നേ ജ്ഞേയ ലോകാലോക, തേഥീ സര്വഗത ഏ ജ്ഞാന ഛേ.൨൩.
൪൦പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧. ജ്ഞേയനിഷ്ഠ = ജ്ഞേയോംകാ അവലമ്ബന കരനേവാലാ; ജ്ഞേയോമേം തത്പര . ൨. ദഹന = ജലാനാ; അഗ്നി .
൩. വിഭക്ത = വിഭാഗവാലാ . (ഷട്ദ്രവ്യോംകേ സമൂഹമേം ലോക -അലോകരൂപ ദോ വിഭാഗ ഹൈം) .
൪. അനന്ത പര്യായേം ദ്രവ്യകോ ആലിംഗിത കരതീ ഹൈ (ദ്രവ്യമേം ഹോതീ ഹൈം) ഐസേ സ്വരൂപവാലാ ദ്രവ്യ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ .