യദി ഖല്വയമാത്മാ ഹീനോ ജ്ഞാനാദിത്യഭ്യുപഗമ്യതേ തദാത്മനോതിരിച്യമാനം ജ്ഞാനം സ്വാശ്രയ- ഭൂതചേതനദ്രവ്യസമവായാഭാവാദചേതനം ഭവദ്രൂപാദിഗുണകല്പതാമാപന്നം ന ജാനാതി . യദി പുനര്ജ്ഞാനാ- ദധിക ഇതി പക്ഷഃ കക്ഷീക്രിയതേ തദാവശ്യം ജ്ഞാനാദതിരിക്തത്വാത് പൃഥഗ്ഭൂതോ ഭവന് ഘടപടാദി- സ്ഥാനീയതാമാപന്നോ ജ്ഞാനമന്തരേണ ന ജാനാതി . തതോ ജ്ഞാനപ്രമാണ ഏവായമാത്മാഭ്യുപ- ഗന്തവ്യഃ .. ൨൪ . ൨൫ .. യസ്യ വാദിനോ മതേത്ര ജഗതി തസ്സ സോ ആദാ തസ്യ മതേ സ ആത്മാ ഹീണോ വാ അഹിഓ വാ ണാണാദോ ഹവദി ധുവമേവ ഹീനോ വാ അധികോ വാ ജ്ഞാനാത്സകാശാദ് ഭവതി നിശ്ചിതമേവേതി ..൨൪.. ഹീണോ ജദി സോ ആദാ തം ണാണമചേദണം ണ ജാണാദി ഹീനോ യദി സ ആത്മാ തദാഗ്നേരഭാവേ സതി ഉഷ്ണഗുണോ യഥാ ശീതലോ ഭവതി തഥാ സ്വാശ്രയഭൂതചേതനാത്മകദ്രവ്യസമവായാഭാവാത്തസ്യാത്മനോ ജ്ഞാനമചേതനം ഭവത്സത് കിമപി ന ജാനാതി . അഹിഓ
അന്വയാര്ഥ : — [ഇഹ ] ഇസ ജഗതമേം [യസ്യ ] ജിസകേ മതമേം [ആത്മാ ] ആത്മാ [ജ്ഞാനപ്രമാണം ] ജ്ഞാനപ്രമാണ [ന ഭവതി ] നഹീം ഹൈ, [തസ്യ ] ഉസകേ മതമേം [ സഃ ആത്മാ ] വഹ ആത്മാ [ധ്രുവമ് ഏവ ] അവശ്യ [ജ്ഞാനാത് ഹീനഃ വാ ] ജ്ഞാനസേ ഹീന [അധികഃ വാ ഭവതി ] അഥവാ അധിക ഹോനാ ചാഹിയേ .
[യദി ] യദി [സഃ ആത്മാ ] വഹ ആത്മാ [ഹീനഃ ] ജ്ഞാനസേ ഹീന ഹോ [തത് ] തോ വഹ [ജ്ഞാനം ] ജ്ഞാന [അചേതനം ] അചേതന ഹോനേസേ [ന ജാനാതി ] നഹീം ജാനേഗാ, [ജ്ഞാനാത് അധികഃ വാ ] ഔര യദി (ആത്മാ) ജ്ഞാനസേ അധിക ഹോ തോ (വഹ ആത്മാ) [ജ്ഞാനേന വിനാ ] ജ്ഞാനകേ ബിനാ [കഥം ജാനാതി ] കൈസേ ജാനേഗാ ? ..൨൪ -൨൫..
ടീകാ : — യദി യഹ സ്വീകാര കിയാ ജായേ കി യഹ ആത്മാ ജ്ഞാനസേ ഹീന ഹൈ തോ ആത്മാസേ ആഗേ ബഢ ജാനേവാലാ ജ്ഞാന ( – ആത്മാകേ ക്ഷേത്രസേ ആഗേ ബഢകര ഉസസേ ബാഹര വ്യാപ്ത ഹോനേവാലാ ജ്ഞാന) അപനേ ആശ്രയഭൂത ചേതനദ്രവ്യകാ സമവായ (സമ്ബന്ധ) ന രഹനേസേ അചേതന ഹോതാ ഹുആ രൂപാദി ഗുണ ജൈസാ ഹോനേസേ നഹീം ജാനേഗാ; ഔര യദി ഐസാ പക്ഷ സ്വീകാര കിയാ ജായേ കി യഹ ആത്മാ ജ്ഞാനസേ അധിക ഹൈ തോ അവശ്യ (ആത്മാ) ജ്ഞാനസേ ആഗേ ബഢ ജാനേസേ ( – ജ്ഞാനകേ ക്ഷേത്രസേ ബാഹര വ്യാപ്ത ഹോനേസേ) ജ്ഞാനസേ പൃഥക് ഹോതാ ഹുആ ഘടപടാദി ജൈസാ ഹോനേസേ ജ്ഞാനകേ ബിനാ നഹീം ജാനേഗാ . ഇസലിയേ യഹ ആത്മാ ജ്ഞാനപ്രമാണ ഹീ മാനനാ യോഗ്യ ഹൈ .
൪൨പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-