സംവേദനമപ്യാത്മനോഭിന്നത്വാത് കര്ത്രംശേനാത്മതാമാപന്നം കരണാംശേന ജ്ഞാനതാമാപന്നേന കാരണഭൂതാ- നാമര്ഥാനാം കാര്യഭൂതാന് സമസ്തജ്ഞേയാകാരാനഭിവ്യാപ്യ വര്തമാനം, കാര്യ കാരണത്വേനോപചര്യ ജ്ഞാനമര്ഥാന- ഭിഭൂയ വര്തത ഇത്യുച്യമാനം ന വിപ്രതിഷിധ്യതേ ..൩൦..
ജദി തേ ണ സംതി അട്ഠാ ണാണേ ണാണം ണ ഹോദി സവ്വഗയം .
സവ്വഗയം വാ ണാണം കഹം ണ ണാണട്ഠിയാ അട്ഠാ ..൩൧.. യുഗപദേവ സര്വപദാര്ഥേഷു പരിച്ഛിത്ത്യാകാരേണ വര്തതേ . അയമത്ര ഭാവാര്ഥഃ ---കാരണഭൂതാനാം സര്വപദാര്ഥാനാം കാര്യഭൂതാഃ പരിച്ഛിത്ത്യാകാരാ ഉപചാരേണാര്ഥാ ഭണ്യന്തേ, തേഷു ച ജ്ഞാനം വര്തത ഇതി ഭണ്യമാനേപി വ്യവഹാരേണ ദോഷോ നാസ്തീതി ..൩൦.. അഥ പൂര്വസൂത്രേണ ഭണിതം ജ്ഞാനമര്ഥേഷു വര്തതേ വ്യവഹാരേണാത്ര പുനരര്ഥാ ജ്ഞാനേ വര്തന്ത ഇത്യുപദിശതി – ജഇ യദി ചേത് തേ അട്ഠാ ണ സംതി തേ പദാര്ഥാഃ സ്വകീയപരിച്ഛിത്ത്യാകാരസമര്പണദ്വാരേണാദര്ശേ ബിമ്ബവന്ന സന്തി . ക്വ . ണാണേ കേവലജ്ഞാനേ . ണാണം ണ ഹോദി സവ്വഗയം തദാ ജ്ഞാനം സര്വഗതം ന ഭവതി . സവ്വഗയം വര്തതാ ഹുആ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ൧സംവേദന(ജ്ഞാന) ഭീ ആത്മാസേ അഭിന്ന ഹോനേസേ കര്താ – അംശസേ ആത്മതാകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹുആ ജ്ഞാനരൂപ കാരണ -അംശകേ ദ്വാരാ ൨കാരണഭൂത പദാര്ഥോംകേ കാര്യഭൂത സമസ്ത ജ്ഞേയാകാരോംമേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹുആ വര്തതാ ഹൈ, ഇസലിയേ കാര്യമേം കാരണകാ (-ജ്ഞേയാകാരോംമേം പദാര്ഥോംകാ) ഉപചാര കരകേ യഹ കഹനേമേം വിരോധ നഹീം ആതാ കി ‘ജ്ഞാന പദാര്ഥോംമേം വ്യാപ്ത ഹോകര വര്തതാ ഹൈ .’
ഭാവാര്ഥ : — ജൈസേ ദൂധസേ ഭരേ ഹുഏ പാത്രമേം പഡാ ഹുആ ഇന്ദ്രനീല രത്ന (നീലമണി) സാരേ ദൂധകോ (അപനീ പ്രഭാസേ നീലവര്ണ കര ദേതാ ഹൈ ഇസലിയേ വ്യവഹാരസേ രത്ന ഔര രത്നകീ പ്രഭാ സാരേ ദൂധമേം) വ്യാപ്ത കഹീ ജാതീ ഹൈ, ഇസീപ്രകാര ജ്ഞേയോംസേ ഭരേ ഹുഏ വിശ്വമേം രഹനേവാലാ ആത്മാ സമസ്ത ജ്ഞേയോംകോ (ലോകാലോകകോ) അപനീ ജ്ഞാനപ്രഭാകേ ദ്വാരാ പ്രകാശിത കരതാ ഹൈ അര്ഥാത് ജാനതാ ഹൈ ഇസലിയേ വ്യവഹാരസേ ആത്മാകാ ജ്ഞാന ഔര ആത്മാ സര്വവ്യാപീ കഹലാതാ ഹൈ . (യദ്യപി നിശ്ചയസേ വേ അപനേ അസംഖ്യ പ്രദേശോംമേം ഹീ രഹതേ ഹൈം, ജ്ഞേയോംമേം പ്രവിഷ്ട നഹീം ഹോതേ) ..൩൦..
അബ, ഐസാ വ്യക്ത കരതേ ഹൈം കി ഇസ പ്രകാര പദാര്ഥ ൩ജ്ഞാനമേം വര്തതേ ഹൈം : —
നവ ഹോയ അര്ഥോ ജ്ഞാനമാം, തോ ജ്ഞാന സൌ -ഗത പണ നഹീം, നേ സര്വഗത ഛേ ജ്ഞാന തോ ക്യമ ജ്ഞാനസ്ഥിത അര്ഥോ നഹീം ?.൩൧.
൧. പ്രമാണദൃഷ്ടിസേ സംവേദന അര്ഥാത് ജ്ഞാന കഹനേ പര അനന്ത ഗുണപര്യായോംകാ പിംഡ സമഝമേം ആതാ ഹൈ . ഉസമേം യദി കര്താ, കരണ ആദി അംശ കിയേ ജായേം തോ കര്താ – അംശ വഹ അഖംഡ ആത്മദ്രവ്യ ഹൈ ഔര കരണ -അംശ വഹ ജ്ഞാനഗുണ ഹൈ .
൨. പദാര്ഥ കാരണ ഹൈം ഔര ഉനകേ ജ്ഞേയാകാര (ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായ) കാര്യ ഹൈം .
൩. ഇസ ഗാഥാമേം ഭീ ‘ജ്ഞാന’ ശബ്ദസേ അനന്ത ഗുണ -പര്യായോംകാ പിംഡരൂപ ജ്ഞാതൃദ്രവ്യ സമഝനാ ചാഹിയേ .