യതഃ പരിച്ഛേദരൂപേണ സ്വയം വിപരിണമ്യ സ്വതംത്ര ഏവ പരിച്ഛിനത്തി തതോ ജീവ ഏവ ജ്ഞാനമന്യദ്രവ്യാണാം തഥാ പരിണന്തും പരിച്ഛേത്തും ചാശക്തേഃ . ജ്ഞേയം തു വൃത്തവര്തമാനവര്തിഷ്യമാണവിചിത്ര- പര്യായപരമ്പരാപ്രകാരേണ ത്രിധാകാലകോടിസ്പര്ശിത്വാദനാദ്യനന്തം ദ്രവ്യമ് . തത്തു ജ്ഞേയതാമാപദ്യമാനം ദ്വേധാത്മപരവികല്പാത് . ഇഷ്യതേ ഹി സ്വപരപരിച്ഛേദകത്വാദവബോധസ്യ ബോധ്യസ്യൈവംവിധം ദ്വൈവിധ്യമ് .
നനു സ്വാത്മനി ക്രിയാവിരോധാത് കഥം നാമാത്മപരിച്ഛേദകത്വമ് . കാ ഹി നാമ ക്രിയാ കീദൃശശ്ച വിരോധഃ . ക്രിയാ ഹ്യത്ര വിരോധിനീ സമുത്പത്തിരൂപാ വാ ജ്ഞപ്തിരൂപാ വാ . ഉത്പത്തിരൂപാ ഹി താവന്നൈകം സ്വസ്മാത്പ്രജായത ഇത്യാഗമാദ്വിരുദ്ധൈവ . ജ്ഞപ്തിരൂപായാസ്തു പ്രകാശനക്രിയയേവ പ്രത്യവസ്ഥിതത്വാന്ന ഭവന്തു, ന ച തഥാ . ണാണം പരിണമദി സയം യത ഏവ ഭിന്നജ്ഞാനേന ജ്ഞാനീ ന ഭവതി തത ഏവ ഘടോത്പത്തൌ മൃത്പിണ്ഡ ഇവ സ്വയമേവോപാദാനരൂപേണാത്മാ ജ്ഞാനം പരിണമതി . അട്ഠാ ണാണട്ഠിയാ സവ്വേ വ്യവഹാരേണ ജ്ഞേയപദാര്ഥാ ആദര്ശേ ബിമ്ബമിവ പരിച്ഛിത്ത്യാകാരേണ ജ്ഞാനേ തിഷ്ഠന്തീത്യഭിപ്രായഃ ..൩൫.. അഥാത്മാ ജ്ഞാനം ഭവതി ശേഷം തു ജ്ഞേയമിത്യാവേദയതി ---തമ്ഹാ ണാണം ജീവോ യസ്മാദാത്മൈവോപാദാനരൂപേണ ജ്ഞാനം പരിണമതി തഥൈവ പദാര്ഥാന് പരിച്ഛിനത്തി, ഇതി ഭണിതം പൂര്വസൂത്രേ, തസ്മാദാത്മൈവ ജ്ഞാനം . ണേയം ദവ്വം തസ്യ ജ്ഞാനരൂപസ്യാത്മനോ ജ്ഞേയം ഭവതി . കിമ് . ദ്രവ്യമ് . തിഹാ സമക്ഖാദം തച്ച ദ്രവ്യം കാലത്രയപര്യായപരിണതിരൂപേണ ദ്രവ്യഗുണപര്യായരൂപേണ വാ
അന്വയാര്ഥ : — [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [ജീവഃ ജ്ഞാനം ] ജീവ ജ്ഞാന ഹൈ [ജ്ഞേയം ] ഔര ജ്ഞേയ [ത്രിധാ സമാഖ്യാതം ] തീന പ്രകാരസേ വര്ണിത (ത്രികാലസ്പര്ശീ) [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ ഹൈ . [പുനഃ ദ്രവ്യം ഇതി ] (വഹ ജ്ഞേയഭൂത) ദ്രവ്യ അര്ഥാത് [ആത്മാ ] ആത്മാ (സ്വാത്മാ) [പരഃ ച ] ഔര പര [പരിണാമസമ്ബദ്ധഃ ] ജോകി പരിണാമവാലേ ഹൈം ..൩൬..
ടീകാ : — (പൂര്വോക്ത പ്രകാര) ജ്ഞാനരൂപസേ സ്വയം പരിണമിത ഹോകര സ്വതംത്രതയാ ഹീ ജാനതാ ഹൈ ഇസലിയേ ജീവ ഹീ ജ്ഞാന ഹൈ, ക്യോംകി അന്യ ദ്രവ്യ ഇസപ്രകാര (ജ്ഞാനരൂപ) പരിണമിത ഹോനേ തഥാ ജാനനേമേം അസമര്ഥ ഹൈം . ഔര ജ്ഞേയ, വര്ത ചുകീ, വര്ത രഹീ ഔര വര്തനേവാലീ ഐസീ വിചിത്ര പര്യായോംകീ പരമ്പരാകേ പ്രകാരസേ ത്രിവിധ കാലകോടികോ സ്പര്ശ കരതാ ഹോനേസേ അനാദി -അനന്ത ഐസാ ദ്രവ്യ ഹൈ . (ആത്മാ ഹീ ജ്ഞാന ഹൈ ഔര ജ്ഞേയ സമസ്ത ദ്രവ്യ ഹൈം ) വഹ ജ്ഞേയഭൂത ദ്രവ്യ ആത്മാ ഔര പര (-സ്വ ഔര പര) ഐസേ ദോ ഭേദസേ ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ . ജ്ഞാന സ്വപരജ്ഞായക ഹൈ, ഇസലിയേ ജ്ഞേയകീ ഐസീ ദ്വിവിധതാ മാനീ ജാതീ ഹൈ .
(പ്രശ്ന) : — അപനേമേം ക്രിയാകേ ഹോ സകനേകാ വിരോധ ഹൈ, ഇസലിയേ ആത്മാകേ സ്വജ്ഞായകതാ കൈസേ ഘടിത ഹോതീ ഹൈ ?
(ഉത്തര) : — കൌനസീ ക്രിയാ ഹൈ ഔര കിസ പ്രകാരകാ വിരോധ ഹൈ ? ജോ യഹാ (പ്രശ്നമേം വിരോധീ ക്രിയാ കഹീ ഗഈ ഹൈ വഹ യാ തോ ഉത്പത്തിരൂപ ഹോഗീ യാ ജ്ഞപ്തിരൂപ ഹോഗീ . പ്രഥമ, ഉത്പത്തിരൂപ ക്രിയാ തോ ‘കഹീം സ്വയം അപനേമേംസേ ഉത്പന്ന നഹീം ഹോ സകതീ’ ഇസ ആഗമകഥനസേ വിരുദ്ധ ഹീ ഹൈ; പരന്തു